Passio Sancti Vincenti Martyris.
Beate martyr, prospera
diem triumphalem tuum,
quo sanguinis merces tibi
corona, Vincenti, datur.
5hic te ex tenebris saeculi
tortore victo et iudice
evexit ad caelum dies
Christoque ovantem reddidit. [p. 170]
nunc angelorum particeps
10conlucis insigni stola,
quam testis indomabilis
rivis cruoris laveras,
cum te satelles idoli
praecinctus atris legibus
15litare divis gentium
ferro et catenis cogeret.
ac verba primum mollia
suadendo blande effuderat,
captator ut vitulum lupus
20rapturus adludit prius.
‘rex,’ inquit, ‘orbis maximus,
qui sceptra gestat Romula,1
servire sanxit omnia
priscis deorum cultibus.
25vos, Nazareni, adsistite,
rudemque ritum spernite.
haec saxa, quae princeps colit,
placate fumo et victima.’
exclamat hic Vincentius,
30Levita de tribu sacra,
minister altaris Dei,
septem ex columnis lacteis;
‘tibi ista praesint numina,
tu saxa, tu lignum colas,
35tu mortuorum mortuus
fias deorum pontifex.
nos lucis auctorem Patrem
eiusque Christum Filium,
qui solus ac verus Deus,
40Datiane, confitebimur.’
hic ille iam commotior,
‘audesne, non felix,’ ait, [p. 172]
‘ius hoc deorum et principum
violare verbis asperis,
45ius et sacratum et publicum,
cui cedit humanum genus,
nec te iuventae fervidae
instans periclum permovet?
hoc namque decretum cape:
50aut ara ture et caespite
precanda iam nunc est tibi,
aut mors luenda est sanguine.’
respondit ille altrinsecus:
‘age ergo, quidquid virium,
55quidquid potestatis tibi est,
palam reluctor, exere!
vox nostra quae sit, accipe:
est Christus et Pater Deus:
servi huius et testes sumus;
60extorque, si potes, fidem!
tormenta, carcer, ungulae
stridensque flammis lammina,
atque ipsa poenarum ultima
mors Christianis ludus est.
65o vestra inanis vanitas
scitumque brutum Caesaris!
condigna vestris sensibus
coli iubetis numina
excisa fabrili manu,
70cavis recocta et follibus,
quae voce, quae gressu carent
inmota, caeca, elinguia.
his sumptuosa splendido
delubra crescunt marmore,
75his colla mugientium
percussa taurorum cadunt. [p. 174]
at sunt 1 et illic spiritus,
sunt, sed magistri criminum
vestrae et salutis aucupes,
80vagi, inpotentes, sordidi,
qui vos latenter incitos
in omne conpellunt nefas,
vastare iustos caedibus,
plebem piorum carpere. 1
85norunt et ipsi ac sentiunt
pollere Christum et vivere,
eiusque iam iamque adfore
regnum tremendum perfidis.
clamant fatentes denique
90pulsi ex latebris viscerum 2
virtute Christi et nomine,
divique et idem daemones.’
his intonantem martyrem
iudex profanus non tulit.
95conclamat: ‘os obtrudite,
ne plura iactet inprobus.
vocem loquentis claudite
raptimque lictores date,
illos reorum Plutones
100pastos resectis carnibus.3
iam faxo ius praetorium
conviciator sentiat,
inpune ne nostris sibi
dis destruendis luserit.
105tibi ergo soli, contumax,
Tarpeia calcentur sacra?
tu porro solus obteras
Romam, senatum, Caesarem?
vinctum retortis bracchiis
110sursum ac deorsum cxtendite, [p. 176]
conpago donec ossuum
divulsa membratim crepet.
posthinc hiulcis ictibus
nudate costarum abdita,
115ut per latebras 1 vulnerum
iecur retectum palpitet.’
ridebat haec miles Dei
manus cruentas increpans
quod fixa non profundius
120intraret artus ungula.
ac iam omne robur fortium
eviscerando cesserat,
nisusque anhelus solverat
fessos lacertorum toros.
125ast ille tanto laetior
omni vacantem nubilo
frontem serenam luminat
te, Christe, praesentem videns.
‘quis vultus iste, pro pudor!’
130Datianus aiebat furens,
‘gaudet, renidet, provocat
tortore tortus acrior!
nil illa vis exercita
tot noxiorum mortibus
135agone in isto proficit,
ars et dolorum vincitur.
sed vos, alumni carceris,
par semper invictum mihi,
cohibete paulum dexteras,
140respiret ut lassus vigor.
praesicca rursus ulcera,
dum se cicatrix colligit
refrigerati sanguinis,
manus resulcans diruet.’ [p. 178]
145his contra Levites refert:
‘si iam tuorum perspicis
languere virtutem canum,
age ipse, maior carnifex,
ostende quo pacto queant
150imos recessus scindere,
manus et ipse intersere
rivosque ferventes bibe.
erras, cruente, si meam
te rere poenam sumere
155cum membra morti obnoxia
dilancinata interficis.
est alter, est intrinsecus,
violare quem nullus potest,
liber, quietus, integer,
160exsors dolorum tristium.
hoc, quod laboras perdere
tantis furoris viribus,
vas est solutum ac fictile,
quocumque frangendum modo.
165quin immo nunc enitere
illum secare ac plectere
qui perstat intus, qui tuam
calcat, tyranne, insaniam.
hunc, hunc lacesse, hunc discute,
170invictum, inexsuperabilem,
nullis procellis subditum,
solique subiectum Deo.’
haec fatur et stridentibus
laniatur uncis denuo,
175cui praetor ore subdolo
anguina verba exsibilat:
‘si tanta callum pectoris
praedurat obstinatio [p. 180]
pulvinar ut nostrum manu
180abomineris tangere,
saltem latentes paginas
librosque opertos detege,
quo secta pravum seminans
iustis cremetur ignibus.’
185his martyr auditis ait:
‘quem tu, maligne, mysticis
minitans ignem litteris,
flagrabis ipse hoc iustius.
romphaea nam caelestium
190vindex erit voluminum
tanti veneni interpretem
linguam perurens fulmine.
vides favillas indices
Gomorreorum criminum,
195Sodomita nec latet cinis,
testis perennis funeris.
exemplar hoc, serpens, tuum est,
fuligo quem mox sulphuris
bitumen et mixtum pice
200imo inplicabunt Tartaro.’
his persecutor saucius
pallet, rubescit, aestuat
insana torquens lumina,
spumasque frendens egerit.
205tum deinde cunctatus diu
decernit: ‘extrema omnium
igni, grabato et lamminis
exerceatur quaestio.’
haec ille sese ad munera
210gradu citato proripit
ipsosque pernix gaudio
poenae ministros praevenit. [p. 182]
ventum ad palaestram gloriae
spes certat et crudelitas,
215luctamen anceps conserunt
hinc martyr, illinc carnifex.
serrata lectum regula
dente infrequenti exasperat,
cui multa carbonum strues
220vivum vaporat halitum.
hunc sponte conscendit rogum
vir sanctus ore interrito,
ceu iam coronae conscius
celsum tribunal scanderet.
225subter crepante aspergine
scintillat excussus salis
punctisque fervens stridulis
sparsim per artus Agitur.
arvina posthinc igneum
230inpressa cauterem lavit,
vis unde roris fumidi
in membra sensim liquitur.
haec inter inmotus manet
tamquam dolorum nescius,
235tenditque in altum lumina,
nam vincla palmas presserant.
sublatus inde fortior
lugubre in antrum truditur,
ne liber usus luminis
240animaret altum spiritum.
est intus imo ergastulo
locus tenebris nigrior,
quem saxa mersi fornicis
angusta clausum strangulant.
245aeterna nox illic latet
expers diurni sideris; [p. 184]
hic carcer horrendus suos
habere fertur inferos.
in hoc barathrum conicit
250truculentus hostis martyrem,
lignoque plantas inserit
divaricatis cruribus.
quin addit et poenam novam
crucis peritus artifex,
255nulli tyranno cognitam
nec fando conpertam retro.
fragmenta testarum iubet
hirta, inpolitis angulis,
acuminata, informia,
260tergo iacentis sternerent.
totum cubile spiculis
armant dolores anxii,
insomne qui subter latus
mucrone pulsent obvio.
265haec ille versutus vafra
meditatus arte struxerat,
sed Belzebulis callida
commenta Christus destruit.
nam carceralis caecitas
270splendore lucis fulgurat,
duplexque morsus stipitis
ruptis cavernis dissilit.
agnoscit hic Vincentius
adesse, quod speraverat,
275tanti laboris praemium,
Christum datorem luminis.
cernit deinde fragmina
iam testularum mollibus
vestire semet floribus,
280redolente nectar carcere. [p. 186]
quin et frequentes angeli
stant ac loquuntur comminus,
quorum unus ore augustior
conpellat his dictis virum:
285‘exsurge, martyr inclyte,
exsurge securus tui,
exsurge et almis coetibus
noster sodalis addere.
decursa iam satis tibi
290poenae minacis munia,
pulchroque mortis exitu
omnis peracta est passio.
o miles invictissime,
fortissimorum fortior,
295iam te ipsa saeva et aspera
tormenta victorem tremunt.
spectator haec Christus Deus
conpensat aevo intermino,
propriaeque collegam crucis
300larga coronat dextera.
pone hoc caducum vasculum
conpage textum ferrea,
quod dissipatum solvitur,
et liber in caelum veni.’
305haec ille; sed clausas fores
interna rumpunt lumina
tenuisque per rimas nitor
lucis latentis proditur.
hoc cum stuperet territus
310obsessor atri liminis,
quem cura pernox manserat
servare feralem domum,
psallentis audit insuper
praedulce carmen martyris, [p. 188]
315cui vocis instar aemulae
conclave reddit concavum.
pavens deinde introspicit,
admota quantum postibus
acies per artas cardinum
320intrare iuncturas potest.
vernare multis floribus
stramenta testarum videt
ipsumque vulsis nexibus
obambulantem pangere.
325inplentur aures turbidi
praetoris hoc miraculo;
flet victus et volvit gemens
iram, dolorem, dedecus.
‘exemptus,’ inquit, ‘carceri
330paulum benignis fotibus
recreetur, ut pastum novum
poenis refectus praebeat.’
coire toto ex oppido
turbam fidelem cerneres,
335mollire praefultum torum,
siccare cruda vulnera.
ille ungularum duplices
sulcos pererrat osculis,
hic purpurantem corporis
340gaudet cruorem lambere.
plerique vestem linteam
stillante fingunt sanguine,
tutamen ut sacrum suis
domi reservent posteris.
345tunc ipse manceps carceris
et vinculorum ianitor,
ut fert vetustas conscia,
repente Christum credidit. [p. 190]
hic obseratis vectibus
350densae specum caliginis
splendore lucis advenae
micuisse clausum viderat.
at vero postquam lectuli
martyr quietem contigit,
355aeger morarum taedio
et mortis incensus siti—
si mors habenda eiusmodi est.
quae corporali ergastulo
mentem resolvit liberam
360et reddit auctori Deo,
mentem piatam sanguine,
mortis lavacris elutam,
quae semet ac vitam suam
Christo inmolandam praebuit—
365ergo ut recline mollibus
reiecit aulaeis caput,
victor relictis artubus
caelum capessit spiritus.
cui recta celso tramite
370reseratur ad Patrem via,
quam fratre caesus inpio
Abel beatus scanderat.
stipant euntem candidi
hinc inde sanctorum chori
375parique missum carcere
baptista Iohannes vocat.
at Christiani nominis
hostem coquebant inrita
fellis venena et lividum
380cor efferata exusserant.
saevire inermem crederes
fractis draconem dentibus. [p. 192]
‘evasit exultans,’ ait,
‘rebellis et palmam tulit.
385sed restat illud ultimum,
inferre poenam mortuo,
feris cadaver tradere
canibusve carpendum dare.
iam nunc et ossa extinxero,
390ne sit sepulcrum funeris,
quod plebs gregalis excolat
titulum que Agat martyris.’
sic frendit, et corpus sacrum
profanus (a dirum nefas!)
395nudum negato tegmine
exponit inter carices.
sed nulla dirarum famis
aut bestiarum aut alitum
audet tropaeum gloriae
400foedare tactu squalido.
quin si qua clangens inprobe
circumvolarat eminus,
trucis volucris inpetu
depulsa vertebat fugam.
405nam corvus, Heliae datus
olim ciborum portitor,
hoc munus inplet sedule
et inremotus excubat.
hic ex frutectis proximis
410infestus alarum sono
oculosque pinnis verberans
exegit inmanem lupum.
quis perfidorum credere
ausit rapacem beluam,
415tauris paratam congredi,
cessisse plumis mollibus? [p. 194]
ibat malignum murmurans
levi volatu exterritus
praedamque visam fugerat
420custodis inbellis minis.
quis audienti talia,
Datiane, tunc sensus tibi?
quantis gementem spiculis
figebat occultus dolor,
425cum te perempti corporis
virtute victum cerneres,
ipsis et inpar ossibus
vacuisque iam membris minor?
sed quis, tyranne pertinax,
430hunc inpotentem spiritum
determinabit exitus?
nullusne te franget modus?
‘nullus, nec umquam desinam,
nam si ferina inmanitas
435mansuescit et clementia
corvos voraces mitigat,
mergam cadaver fluctibus:
insana numquam naufragis
ignoscit unda, et spumeum
440nescit profundum parcere.
aut semper illic mobilis
incerta per ludibria
vagis feretur flatibus
squamosa pascens agmina,
445aut sub fragosis rupibus
scabri petrarum murices
inter recessus scrupeos
discissa rumpent viscera.
ecquis virorum strenue
450cumbam peritus pellere [p. 196]
remo, rudente et carbaso,
secare qui pontum queas,
rapias palustri e caespite
corpus, quod intactum iacet,
455levique vectum lembulo
amplum per aequor auferas?
sed conplicatum sparteus
claudat cadaver culleus,
quem fune conexus lapis
460praeceps in altum deprimat.
at tu per undas emices
rorante praepes palmula,
donec relictum longior
abscondat aspectus solum.’
465haec iussa quidam militum,
(Eumorphio nomen fuit)
violentus, audax, barbarus,
furore fervens adripit.
funale textum conserit,
470suto quod inplet corpore,
emensus et multum freti
inter procellas excutit.
o praepotens virtus Dei,
virtus creatrix omnium,
475quae turgidum quondam mare
gradiente Christo straverat,
ut terga calcans aequoris
siccis mearet passibus,
plantas nec undis tingueret
480vasti viator gurgitis!
haec ipsa virtus iusserat
rubrum salum dehiscere,
patente dum fundo aridum
secura plebs iter terit. [p. 198]
485nec non et ipsa nunc iubet
servire sancto corpori
pontum quietis lapsibus
ad curva pronum litora.
saxum molaris ponderis
490ut spuma candens innatat,
tantique custos pigneris
fiscella fertur fluctibus.
cernunt stupentes navitae
vectam remenso marmore
495labi retrorsum leniter
aestu secundo et flamine.
certant et ipsi concito
pontum phaselo scindere,
longe sed artus praevolant
500telluris ad mollem sinum;
prius relatos denique
humus quieta suscipit,
quam pulsa summis nisibus
carina portum tangeret.
505felix amoeni litoris
secessus ille, qui sacra
fovens harenis viscera
vicem sepulcri praebuit,
dum cura sanctorum pia
510deflens adornat aggerem
tumuloque corpus creditum
vitae reservat posterae!
sed mox subactis hostibus
iam pace iustis reddita
515altar quietem debitam
praestat beatis ossibus;
subiecta nam sacrario
imamque ad aram condita [p. 200]
caelestis auram muneris
520perfusa subter hauriunt.
sic corpus, ast ipsum Dei
sedes receptum continet
cum Maccabeis fratribus
sectoque Esaiae proximum,
525simplex sed illis contigit
corona poenarum, quibus
finem malorum praestitit
mortis supremus exitus.
quid tale sector ausus est?
530truncata numquid corporis
segmenta post serram feris
obiecit aut undis dedit?
num Maccabei martyris
linguam tyrannus erutam
535raptamve pellem verticis
avibus cruentis obtulit?
tu solus, o bis inclyte,
solus bravii duplicis
palmam tulisti, tu duas
540simul parasti laureas.
in morte victor aspera,
tum deinde post mortem pari
victor triumpho proteris
solo latronem corpore.
545adesto nunc et percipe
voces prccantum supplices,
nostri reatus efficax
orator ad thronum Patris.
per te, per illum carcerem,
550honoris augmentum tui,
per vincla, flammas, ungulas,
per carceralem stipitem, [p. 202]
per fragmen illud testeum,
quo parta crevit gloria,
555et quem trementes posteri
exosculamur lectulum,
miserere nostrarum precum,
placatus ut Christus suis
inclinet aurem prosperam
560noxas nec omnes inputet.
si rite sollemnem diem
veneramur ore et pectore,
si sub tuorum gaudio
vestigiorum sternimur,
565paulisper huc inlabere,
Christi favorem deferens,
sensus gravati ut sentiant
levamen indulgentiae.
sic nulla iam restet mora,
570quin excitatam nobilis
carnem resumat spiritus
virtute perfunctam pari,
ut, quae laborum particeps
commune discrimen tulit,
575sit et coheres gloriae
cunctis in aevum saeculis.
