Passio Cypriani.
Punica terra tulit, quo splendeat omne quidquid usquam est,
inde domo Cyprianum, sed decus orbis et magistrum,
est proprius patriae martyr, sed amore et ore noster,
incubat in Libya sanguis, sed ubique lingua pollet,
5sola superstes agit de corpore, sola obire nescit,
dum genus esse hominum Christus sinet et vigere mundum.
dum liber ullus erit, dum scrinia sacra litterarum,
te leget omnis amans Christum, tua, Cypriane, discet.
Spiritus ille Dei, qui Auxerat auctor in prophetas,
10fontibus eloquii te caelitus actus inrigavit.
o nive candidius linguae genus! o novum saporem!
ut liquor ambrosius cor mitigat, inbuit palatum,
sedem animae penetrat, mentem fovet et pererrat artus,
sic Deus interius sentitur et inditur medullis.
15unde bonum subitum terris dederis, Pater, revela.
derat apostolicis scriptis opulentus executor:
cligitur locuples facundia, quae doceret orbem
quaeque voluminibus Pauli famulata disputaret,
quo mage cruda hominum praecordia perpolita nossent
20sive timoris opus seu mystica vel profunda Christi.
unus erat iuvenum doctissimus artibus sinistris, [p. 330]
fraude pudicitiam perfringere, nil sacrum putare,
saepe etiam magicum cantamen inire per sepulcra,
quo geniale tori ius solveret aestuante nupta,
25luxuriae rabiem tantae cohibet repente Christus,
discutit et tenebras de pectore, pellit et furorem,
inplet amore sui, dat credere, dat pudere facti,
iamque figura alia est quam quae fuit oris et nitoris:
exuitur tenui vultus cute, transit in severam,
30deflua caesaries conpescitur ad breves capillos,
ipse modesta loqui, spem quaerere, regulam tenere,
vivere iustitia Christi, penetrare dogma nostrum,
his igitur meritis dignissimus usque episcopale
provehitur solium doctor, capit et sedile summum.
35Valerianus opum princeps erat atque Gallienus;
constituere simul poenam capitis Deum fatenti.
milia terrigenum spurcissima iusserant sacrari,
contra animos populi doctor Cyprianus incitabat,
ne quis ab egregiae virtutis honore discreparet,
40neu fidei pretium quis sumere degener timeret.
esse levem cruciatum, si modo conferas futura,
quae Deus ipse viris intermina fortibus spopondit;
merce doloris emi spem luminis et diem perennem,
omne malum volucri cum tempore transvolare cursim,
45nil grave, quod peragi finis facit et quiete donat.
se fore principium pulchrae necis et ducem cruoris, [p. 332]
seque caput gladio submittere, sanguinem dieare;
qui sociare animam Christo velit, ut eomes sequatur,
his ubi corda virum Christo calefacta praeparavit,
50ducitur ante alios proconsule perfurente vinetus.
antra latent Tyriae Carthaginis abditis reposta,
conscia tartareae caliginis, abdicata soli.
clausus in his specubus sanctus Cyprianus et eatena
nexus utramque manum nomen Patris invocat supremi:
55‘omnipotens genitor Christi Deus et creator orbis,
Christe parens hominis, quem diligis et vetas perire,
ille ego, vipereis quem tu bonus oblitum venenis,
criminibus variis tinctum, miseratus abluisti
iamque tuus fieri mandas, fio Cyprianus alter
60et novus ex veteri nec iam reus aut noeens, ut ante.
si luteum facili charismate pectus expiasti,
vise libens tenebris ergastula caeca dissipatis,
eripe corporeo de carcere vinculisque mundi
hanc animam, liceat fuso tibi sanguine inmolari,
65ne qua ferum reprimat dementia iudicem, tyranni
neu sciat invidia mitescere, gloriam negare.
da quoque ne quis iners sit de grege quem tuum regebam,
ne cadat inpatiens poenae titubetve quis tuorum,
incolumem ut numerum reddam tibi debitumque solvam.’
70vocibus his Dominum permoverat; influebat inde [p. 334]
Spiritus in populum Carthaginis, auctor acrioris
ingenii, stimulis ut pectora subditis calerent
ad decus egregium discrimine sanguinis petendum,
non trepidare docens nec cedere nec dolore vinei,
75laudis amore rapi, Christum sapere et fidem tueri.
fama refert foveam campi in medio patere iussam,
calce vaporifera summos prope margines refertam;
saxa recocta vomunt ignem niveusque pulvis ardet,
urere tacta potens et mortifer ex odore flatus,
80adpositam memorant aram fovea stetisse summa
lege sub hac, salis aut micam, iecur aut suis litarent
Christicolae, aut mediae sponte inruerent in ima fossae.
prosiluere alacres cursu rapido simul trecenti,
gurgite pulvereo mersos liquor aridus voravit
85praeeipitemque globum fundo tenus inplicavit imo.
corpora candor habet, candor vehit ad superna mentes,
‘Candida Massa’ dehinc dici meruit per omne saeclum. [p. 336]
laetior interea iam Thascius ob diem suorum
sistitur indomiti proconsulis eminus furori,
90edere iussus erat quid viveret: ‘unicultor,’ inquit,
‘trado salutiferi mysteria consecrata Christi.’
ille sub haec: ‘satis est iam criminis, ipse confitetur
Thascius, ipse Iovis fulmen negat, expedite ferrum,
carnifices, gladio poenam luat hostis idolorum.’
95ille Deo meritas grates agit et canit triumphans.
flevit abire virum maesta Africa, quo docente facta est
cultior, eloquio cuius sibi docta gloriatur;
mox tumulum lacrimans struxit cineresque consecravit.
desine flere bonum tantum, tenet ille regna caeli,
100nec minus involitat terris nec ab hoc recedit orbe:
disserit, eloquitur, tractat, docet, instruit, prophetat,
nec Libyae populos tantum regit; exit usque in ortum
solis et usque obitum, Gallos fovet, inbuit Britannos,
praesidet Hesperiae, Christum serit ultimis Hiberis,
105denique doctor humi est, idem quoque martyr in supernis,
instruit hic homines, illinc pia dona dat patronus. [p. 338]
