4. eulogium in fratrem suum
Ergo heu mi misero sine te - nec fata pudebit -Perpetuus, frater, pectora luctus edet.
Te sine nunc, vitae frater pars maxima nostrae,
Cogar in aeterna vivere maestitia;
5Nam mihi te teneris durus Mars subripit annis,
Quinta nec, ah, licuit lustra videre tibi.
Ille etenim octava Saturno a sede malignum
Oppositus vitae contudit astra tuae.
Unde et crudeles nimium te saevus in hostes
10Impulit irato sydere ferre pedem.
At tamen hunc Stygiae submersit unda paludis,
Bellica qui primus duxit in arma viros,
Qui pacem subito potuit turbare tumultu,
Dum movet horrenti Martia castra tuba.
15Hic adamanta tulit ferrato in pectore durum,
Durius aut siquid esse adamante potest.
Hic miseram nato privavit saepe parentem,
Et caruit sponso pacta puella viro.
Hic te subripuit, teque hic mihi, frater, ademit:
20Et vita atque oculis frater amabilior;
Tam dilecte mihi, quantum nec Castora Pollux,
Unica nec quantum pignora mater amat.
Sed tamen haec durum mulcent solatia casum
Et faciunt tantis me superesse malis,
25Quod nihil indignum tam dirae mortis imago
Impulit audaci te subiisse viro,
Nec Lusitani vidit te turma tyranni,
Nec Calabrum cunei terga dedisse fugae,
Sed pedes adversos equitis iaculatus in armos
30Prendisti occurrens frena fugacis equi.
Nam vires aderant volucrisque celerrima plantae,
Quae posset fluvios exuperare fuga.
Sed frustra, heu miseri, si nobis fata repugnent
Nitimur impositas exuperare colos!
35Iam Lusitanum victus porrexerat ensem
Hostis et in nexus brachia capta dabat,
Ecce ferox Arago turmam provectus et acri
Auxilio comiti tela inimica quatit.
Et tibi, me miserum, frater dum vincula nectis
40Captivo et reditus ad tua signa paras,
Improvisus adest et dextras vulnere costas
Transigit et medium pervolat hasta iecur.
Accurrit tum densa cohors cunctique manipli
Et clipeo flentes saucia membra locant.
45Ille ubi se certa vidit iam morte teneri,
Talia magnanimo pectore verba refert:
"Sensimus hoc dudum, cum durum in viscera ferrum
Irruit, extremum lucis adesse diem.
Verum communis veni cum Martis ad arma,
50Noram quas soleat sors variare vices,
Ut durae immineant quam saeva pericula pugnae
Et circa fatum militis arma volet,
Nec mihi tum certam statui sperare salutem,
Aut quod commune est posse carere malo.
55Sive igitur, quodcumque meae de stamine vitae
Restitit, ante diem fors inimica tulit,
Seu potius certum nec devitabile fatum
Hoc tantum dederat quod superare nefas,
Intrepidus forti quamvis horrenda subido,
60Quae natura parens ultima dona dedit.
Nam qui militiae pulchro raptatur amore,
Exuat hic omni pectora mollitiae;
Vulgus enim et vilem demulcent prospera plebem,
Quae sua denervat corda cupidinibus;
65Terrores vero mortis trepidosque tumultus
Est animi proprium vincere fortis opus.
Non ergo invitus cogar, sequor ecce volensque
Iam iam Lethaei pocula nigra bibam.
Sed tamen heu cari miserum genitoris imago
70Sauciat atque domus maxima cura, soror.
Politianeas nam me dura tristis in arces
Alitis adversae mitteret ominibus,
Egressum Laribus me ad portas usque secutus
Illacrimans fracta talia voce dabat:
75Novi ego quae sedeat iuvenili in corde cupido
Laudis et egregiae gloria militiae,
Quis furor in bello, quam nescia cedere virtus
Viribus inferior maxima saepe ciens.
Quod te per nostros annos lacrimasque seniles,
80Quae nunc ex oculis fluminis instar eunt,
Si pia solliciti flectit te cura parentis
Atque suum pondus verba precantis habent,
Parce precor, miseroque patri qui dura senectae
Incolumi nato taedia ferre potest.
85Siquis at adversus casus - sed triste recusat
Omen inhorrescens lingua referre metu -
Hoc prius, omnipotens, coeli qui templa frequentas,
Ad Styga terribili fulmine mitte caput,
Ad Styga mitte caput prius hoc, quam dura superstes
90Ante diem nati funera conspiciam.
Haec tunc ille gemens, verum interrupta frequenti
Singultu, salsae flumina fudit aquae,
Nec mihi nunc animum, sed mors iam degravat artus,
Deficit in medio frigida lingua sono."
95Sic ille, at stridens crassum vomit ore cruorem
Vulnus, et e gelido sanguine vita fugit.
Proh dolor! At magno quis possit verba dolore,
Musa licet faveat, digna referre satis?
Ille per obscuras fauces grave olentis Averni
100Ingreditur nigrum non rediturus iter.
Lurida rimosa iam tranat flumina cymba,
Cernit Echidnei guttura lata canis.
At soror interea - quanta ab caligine rerum
Obruimur! - totis noctibus urget opus
105Utque reversuro tenui velamina lino
Consuit, heu votis fisa puella piis,
Nocturnum et vario cantu solata laborem
Ad breve, qui periit, tempus adesse putat.
At nobis fusco velatus somnus amictu
110Heu nimium veris venit imaginibus.
Nam quam porta nigri Plutonis cornea misit,
Nota mihi ante oculos affuit umbra tui.
Haec properans: nostrae frater persolvimus, inquit,
Transfuga nec venio, munera militiae.
115Nunc reditum in sedes mater me accersit avitas
Laetus et ad patriae limina prisca paro.
Iamque vale dixit, simul et vestigia torquens
Elapsa est visus umbra benigna meos.
O me infelicem! nox o mihi prima malorum
120Nuntia, quid potuit durius esse mihi?
Excitor infelix et iam praesaga futuri
Mens mihi sollicito pectore concutitur.
At mox fama ruens somnique obscura recludit
Atque prius dubium narrat aperta malum.
125Ex illo binos sensi mea lumina fontes,
Qua mihi perpetuis imbribus ora lavant,
Ex illo curae maerentis cordis edaces
Noctes atque dies pectora nostra premunt.
Nec possunt docti a luctu seducere amici,
130Multa licet vera de ratione ferant,
Nec me longa dies, lacrimas quae siccat aniles
Quaeque oblita mali mollia corda levat,
Sed nec Pyerides, quo Manes coniugis Orpheus
Demulsit, possunt me revocare sono.
135At tu casta parens felix, quam praevia tanto
Maerori eripuit de tribus una soror;
Nam quos heu luctus, gemitus quos dulcis acerbo
Viventi natus funere concuteret!
Tu tua sensisses, ah quanto victa dolore,
140Viscera barbarica dilaniata manu,
Cumque tuo aeternis lacrimis damnata marito
Aerumnas praeter quid tibi vita daret ?
