Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 30
Frank Gardener Moore, Professor Emeritus in Columbia University, Ed.

30. summotis pari¹ spatio armatis, cum singulis interpretibus congressi sunt, non suae modo aetatis maximi duces, sed omnis ante se memoriae, omnium gentium cuilibet regum imperatorumve pares. [2] paulisper alter alterius conspectu, admiratione mutua prope attoniti, conticuere. tum Hannibal prior: [3] "si hoc ita fato datum erat, ut qui primus bellum intuli populo Romano quique totiens prope in manibus victoriam habui, is ultro ad pacem petendam venirem, laetor te mihi sorte² potissimum datum a quo peterem. [4] tibi quoque inter multa egregia non in ultimis [p. 474] laudum hoc fuerit, Hannibalem, cui tot de Romanis³ ducibus victoriam di dedissent, tibi cessisse, teque huic bello, vestris prius⁴ quam nostris cladibus insigni, finem imposuisse. [5] hoc quoque ludibrium casus ediderit fortuna,⁵ ut, cum patre tuo consule ceperim arma, cum eodem primum Romano imperatore signa contulerim, ad filium eius inermis ad pacem petendam veniam. [6] optimum quidem fuerat eam patribus nostris mentem datam ab dis esse ut et vos Italiae et nos Africae imperio contenti essemus; [7] neque enim ne vobis quidem Sicilia ac Sardinia satis digna pretia sunt pro tot classibus, tot exercitibus, tot tam egregiis amissis ducibus. Sed praeterita magis reprehendi possunt quam corrigi. [8] ita aliena adpetivimus ut de nostris dimicaremus, nec in Italia solum nobis bellum, vobis⁶ in Africa esset, sed et vos in portis vestris prope ac moenibus signa armaque hostium vidistis et nos ab Carthagine fremitum castrorum Romanorum exaudimus. [9] quod igitur nos maxime abominaremur,⁷ vos ante omnia optaretis,⁸ in meliore vestra fortuna de pace agitur. agimus ei quorum et maxime interest pacem esse, et qui quodcumque egerimus, ratum civitates nostrae habiturae sunt. animo tantum nobis opus est non abhorrente a quietis consiliis.

[10] "quod ad me attinet, iam aetas senem in patriam revertentem, unde puer profectus sum, iam secundae, [p. 476] iam adversae res ita erudierunt ut rationem sequi⁹ quam fortunam malim; [11] tuam et adulescentiam et perpetuam felicitatem, ferociora utraque quam quietis opus est consiliis, metuo. non temere incerta casuum reputat quem fortuna numquam decepit.¹⁰ [12] quod ego fui ad Trasumennum, ad Cannas, id tu hodie es.¹¹ vixdum militari aetate imperio accepto omnia audacissime incipientem nusquam¹² fefellit fortuna. [13] patris et patrui persecutus mortem ex calamitate vestrae domus decus insigne virtutis pietatisque eximiae cepisti; amissas Hispanias reciperasti quattuor inde Punicis exercitibus pulsis; [14] consul creatus, cum¹³ ceteris ad tutandam Italiam parum animi esset, transgressus in Africam, duobus hic exercitibus caesis, binis eadem hora captis simul incensisque castris, Syphace potentissimo rege capto, tot urbibus regni eius, tot nostri imperii ereptis, me sextum decimum iam annum haerentem in possessione Italiae detraxisti. [15] potest victoriam malle quam pacem animus. novi spiritus magnos magis quam utiles; et mihi talis aliquando fortuna adfulsit. [16] quodsi in secundis rebus bonam quoque mentem darent dei, non ea solum quae evenissent, sed etiam ea quae evenire possent reputaremus. ut omnium obliviscaris aliorum, satis ego documenti in omnes casus sum, [17?] quem, modo castris inter Anienem atque urbem vestram positis signa inferentem ac iam prope [p. 478] scandentem¹⁴ moenia Romana,¹⁵ hic cernas duobus¹⁶ fratribus, fortissimis viris, clarissimis imperatoribus orbatum ante moenia prope obsessae patriae quibus terrui vestram urbem, ea pro mea deprecantem.

[18] "maximae cuique fortunae minime credendum est. In bonis tuis rebus, nostris dubiis, tibi ampla¹⁷ ac speciosa danti est pax, nobis petentibus magis necessaria quam honesta. [19] melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria; haec in tua, illa in deorum manu est. ne tot annorum felicitatem in unius horae dederis discrimen. [20] cum tuas vires, tum vim Fortunae Martemque belli communem propone animo. utrimque ferrum, utrimque¹⁸ corpora humana erunt; nusquam minus quam in bello eventus respondent. [21] non tantum ad id quod data pace iam habere potes, si proelio vincas,¹⁹ gloriae adieceris, quantum dempseris,²⁰ si quid adversi eveniat. simul parta ac sperata decora unius horae fortuna evertere potest. [22] omnia in pace iungenda tuae potestatis sunt, P. Corneli; tunc ea habenda fortuna erit quam di dederint. [23] inter pauca felicitatis virtutisque exempla M. Atilius quondam in hac eadem terra fuisset, si²¹ victor pacem petentibus dedisset patribus nostris; [p. 480] sed non statuendo felicitati modum nec cohibendo²² efferentem se fortunam, quanto altius elatus erat, eo foedius conruit.

[24] “est quidem eius qui dat, non qui petit, condiciones dicere pacis; sed forsitan non indigni simus qui nobismet ipsi²³ multam inrogemus. [25] non recusamus quin omnia propter quae ad bellum itum²⁴ est vestra sint, Sicilia, Sardinia, Hispania, quidquid insularum toto inter Africam Italiamque continetur mari, Carthaginienses inclusi Africae litoribus vos, [26?] quando ita dis placuit, externa etiam terra marique videamus regentes imperio.²⁵ [27] haud negaverim propter non nimis sincere petitam aut exspectatam nuper pacem suspectam esse vobis Punicam fidem. multum per quos petita sit ad fidem tuendae pacis pertinet, Scipio. [28] vestri quoque, ut audio, patres non nihil: etiam ob hoc, quia parum dignitatis in legatione erat, negaverunt pacem: [29] Hannibal peto pacem, qui neque peterem, nisi utilem crederem, et propter eandem utilitatem tuebor eam propter quam petii. [30] et quem ad modum, quia a me bellum coeptum est, ne quem eius paeniteret, quoad ipsi invidere dei, praestiti, ita adnitar ne quem pacis per me partae paeniteat.”