M. Annaeus Lucanus, Pharsalia
Carolus Hermannus Weise, Ed.

Fas mihi, magnorum, Caesar, secreta parentum
195Prodere, ad hoc aevi populis ignota profanis.
Sit pietas aliis, miracula tanta silere:
Ast ego coelicolis gratum reor, ire per omnes
Hoc opus, et sacras populis notescere leges.
Sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi,
200Occurruntque polo, diversa potentia prima
Mundi lege data est. Sol tempora dividit anni,
Mutat nocte diem, radiisque potentibus astra
Ire vetat, cursuque vagos statione moratur.
Luna suis vicibus Tethyn terrenaque miscet.
205Frigida Saturno glacies et zona nivalis
Cessit. Habet ventos incertaque fulmina Mavors.
Sub Iove temperies et numquam turbidus aer.
At fecunda Venus cunctarum semina rerum
Possidet; immensae Cyllenius arbiter undae est.
210Hunc ubi pars coeli tenuit, qua mixta Leonis
Sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes
Exerit, et varii mutator circulus anni
Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili
Ora latent: quae cum dominus percussit aquarum
215Igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto
Exit, ut Oceanus lunaribus incrementis
Iussus adest, auctusque suos non ante coarctat,
Quam nos aestivas a sole receperit horas.
Vana fides veterum, Nilo, quo crescat in arva,
220Aethiopum prodesse nivis. Non Arctos in illis
Montibus, aut Boreas. Testis tibi sole perusti
Ipse color populi, calidique vaporibus Austri.
Adde, quod omne caput fluvii, quodcumque soluta
Praecipitat glaces, ingresso vere tumescit
225Prima tabe nivis: Nilus neque suscitat undas
Ante Canis radios, nec ripis adligat amnem
Ante parem nocti, Libra sub iudice, Phoebum.
Inde etiam leges aliarum nescit aquarum:
Nec tumet hibernus, quum, longe sole remoto,
230Officiis caret unda suis: dare iussus iniquo
Temperiem coelo, mediis aestatibus exit.
Sub torrente plaga, ne terras dissipet ignis,
Nilus adest mundo, contraque incensa Leonis
Ora tumet: Cancroque suam torrente Syenen,
235Imploratus adest: nec campos liberat undis,
Donec in autumnum declinet Phoebus, et umbras
Extendat Meroe. Quis caussas reddere possit
Sic iussit natura parens decurrere Nilum:
Sic opus est mundo. - Zephyros quoque vana vetustas
240His adscribit aquis, quorum stata tempora flatus
Continuique dies, et in aera longa potestas:
Vel quod ab occiduo pellunt tot nubila coelo
Trans Noton, et fluvio cogunt incumbere nimbos:
Vel quod aquas toties rumpentis litora Nili
245Adsiduo feriunt, coguntque resistere fluctus
Ille mora cursus adversique obiice ponti
Aestuat in campos. - Sunt, qui spiramina terris
Esse putant, magnosque cavae compagis hiatus.
Commeat hac penitus tacitis discursibus unda,
250Frigore ab Arctoo medium revocata sub axem,
Cum Phoebus pressit Meroen, tellusque perusta
Illuc duxit aquas. Trahitur Gangesque Padusque
Per tacitum mundi. Tunc omnia flumina Nilus
Uno fonte vomens non uno gurgite perfert.
255Rumor, ab Oceano, qui terras adligat omnes,
Exundante procul violentum erumpere Nilum,
Aequoreosque sales longo mitescere tractu.
Nec non Oceano pasci Phoebumque polumque
Credimus: hunc, caldi tetigit cum brachia Cancri,
260Sol rapit, atque undae plus, quam quod digerat aer,
Tolitur. Hoc noctes referunt, Niloque refundunt.
Ast ego, si tantam ius est mihi solvere litem,
Quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti
Saecula, concussis terrarum erumpere venis,
265Non id agente deo, quasdam compage sub ipsa
Cum toto coepisse reor, quas ille creator
Atque opifex rerum certo sub iure coercet.
Quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido,
Et Phariis Persisque fuit, Macetumque tyrannis:
270Nullaque non aetas voluit conferre futuris
Notitiam: sed vincit adhuc natura latendi.
Summus Alexander regum, quos Memphis adorat,
Invidit Nilo, misitque per ultima terrae
Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti
275Zona poli tenuit; Nilum videre calentem.
Venit ad occasus mundique extrema Sesostris,
Et Pharios currus regum cervicibus egit:
Ante tamen, vestros amnes, Rhodanumque Padumque,
Quam Nilum, de fonte bibit. Vesanus in ortus
280Cambyses longi populos pervenit ad aevi,
Defectusque epulis et pastus caede suorum,
Ignoto te, Nile, redit. Non fabula mendax
Ausa loqui de fonte tuo est. Ubicunque videris,
Quaereris: et nulli contingit gloria genti,
285Ut Nilo sit laeta suo. Tua flumina prodam,
Qua deus, undarum colator, Nile, tuarum,
Te mihi isse dedit. Medio consurgis ab axe,
Ausus in ardentem ripas adtollere Cancrum:
In Borean is rectus aquis, mediumque Booten:
290ursus in occasum flexu torquetur et ortus,
Nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus arenis:
Teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,
Aethiopumque feris alieno gurgite campos:
Et te terrarum nescit cui debeat orbis.
295Arcanum natura caput non prodidit ulli,
Nec licuit populis parvum te, Nile, videre,
Amovitque sinus, et gentes maluit ortus
Mirari, quam nosse, tuos. Consurgere in ipsis
Ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma,
300Atque hiemes adferre tuas: solique vagari
Concessum per utrosque polos. Hic quaeritur ortus,
Illic finis aquae. Late tibi gurgite rupto
Ambitur nigris Meroe fecunda colonis,
Laeta comis ebeni: quae, quamvis arbore multa
305Frondeat, aestatem nulla sibi mitigat umbra:
Linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.
Inde plagas Phoebi, damnum non passus aquarum,
Praeveheris, sterilesque diu metiris arenas,
Nunc omnes unum vires collectus in amnem,
310Nunc vagus, et spargens facilem tibi cedere ripam.
Rursus multifidas revocat piger alveus undas,
Qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura
Regni claustra Philae. Mox te deserta secantem,
Qua dirimunt nostrum rubro commercia pontum,
315Mollis lapsus agit. Quis te tam lene fluentem
Moturum tantas violenti gurgitis iras,
Nile, putet? Sed cum lapsus abrupta viarum
Excepere tuos, et praecipites cataractae,
Ac nusquam vetitis ullas obsistere cautes
320Indignaris aquis: spuma tunc astra lacessis:
Cuncta fremunt undis: ac multo murmure montis
Spumeus invictis canescit fluctibus amnis.
Hinc, Abaton quam nostra vocat veneranda vetustas,
Terra potens, primos sentit percussa tumultus,
325Et scopuli, placuit fluvii quos dicere venas,
Quod manifesta novi primum dant signa tumoris.
Hinc montes natura vagis circumdedit undis,
Qui Libyae te, Nile, negant: quos inter in alta
It convalle iacens iam molibus unda receptis.
330Prima tibi campos permittit apertaque Memphis
Rura, modumque vetat crescendi ponere ripas.