1. ad Petrum Medicem
Qui nunc censuram mavult tolerasse legentumTerna olim potuit lustra latere liber;
Namque pudens, gnarusque sui sapienter ineptas
In lucem nugas noluit ire suas.
5Nunc tua cum videat geminos per limina fratres
Audere in doctas saepe redire manus,
Ipse etiam Medicis se Maecenatis in aula
Sperat honoratum posse tenere locum.
Qui faciam si magna tui clementia suadet
10Tristia ne docti iudicis ora tremat,
Si nimium petulans, nimium te, Petre, superbus
Effugit obscurae sordida tecta domus?
Ergo eat: at turbae morsus si quando malignos
Senserit et turpes in sua terga notas,
15Heu, cupiet rursum spretas intrare latebras
Et semel invisos ultro redire lares;
Sed si forte sacro felix se fonte lavabit,
Qui fluit e Medica, lucida lympha, petra,
Tunc lautus, nigras vertens in candida mendas
20Rumores de se negliget ille malos.
2. ad librum
Si te Pierides, vatum si tutor Apollo,Vivere, parve liber, saecula longa velint,
Hos fuge, quos nullo quondam violaverit arcu
Neve suis facibus usserit asper Amor;
5Namque negant veniam tristes qui fronte severa
Censuraque graves mollia verba notant.
Si quis at hamatis transfixus corda sagittis
Pertulerit nostri vulnera cruda dei,
Hic veniamque dabit simul et miserebitur ultro
10Nec feret in nostris lumina sicca malis;
Nam semel indignas furias expertus amantum
Asseret in terris durius esse nihil.
Praesertim ignoscet nimium iuvenilibus annis;
Semper enim haec aetas digna favore venit.
15Vertere Gorgoneae nam cum me lumina Xandrae
In silicem primum sic potuere novam,
Ternis addideram lustris vix quattuor annos.
Nec bene dum noram quid sit amare malum:
Quid mirum, telis facibusque armatus, inermem
20Tironem adduxit in sua iura deus.
Vos igitur, nostro quos experientia damno
Admonet in caecos cautius ire dolos,
Principiis obstate: licet. Nam fixa medullis
Flamma semel numquam vellier inde potest.
25Nec lectae prosunt Haemi de montibus herbae,
Pontica nec magicis gramina cocta focis,
Nec quae Dulichiis mutarunt corpora nautis
Carmine Circaeo noxia philtra valent.
Carmina Tartareo Manes Acheronte reducunt,
30Carminibus segetes arva aliena petunt,
Carmine montanos redeunt in flumina fontes,
Carmine destituunt sidera noctis iter;
Sed licet ipsa suis redeat Medea venenis
Atque addat quicquid Thessala cantat anus,
35Non tamen auratis semel ah, confixa sagittis
Ad sanum posthac corda redire queant.
3. quo tempore amore oppressus sit
Nunc, age, dum tacitae sub nigra silentia noctisFundere iam lacrimas vel sine teste licet,
Huc Erato duros dum nos solamur amores,
Huc assis, nam tu nomen amoris habes!
5Hic libet, heu, primae tempus meminisse iuventae,
Cum vacuum tanti pectus amoris erat,
Cum poteram totas securus stertere noctes
Et ridere miser si quis amator erat,
Necdum turbabant moestum suspiria pectus,
10Ore nec a tristi salsa fluebat aqua.
Heu, quis tunc fueram, quis nunc! An vertere mentes
Ius tibi, proh, tantum, saeve Cupido, datur?
Tu mea servitio pressisti colla nefando
Ut primum dominae vidimus ora meae;
15Nam neque mortalis facies nec lumen in illa
Quale sub humana fronte micare vides,
Quod si pace licet, Superi, mihi dicere vestra,
Visa est caelestes voce preire deas.
Quin et tempus erat quo iam sub vere tepenti
20Pectora nostra solent igne calere novo -
Aurea Phrixei nam tum per vellera signi
Maxima lux mundi, sol agitabat equos -
Cum sua nascentes depingunt floribus herbae
Prata novis foliis cum viret omnis humus,
25Cum Veneris placidae stimulis excita volucris
Demulcet querulis frondea rura sonis,
Cum desiderio tauri concussa iuvenca
Consortem viridis quaerit habere tori,
Cumque ovis irrigua nimium lascivit in herba
30Atque gregis sequitur sima capella virum,
Omnia cum rident suavi respersa lepore
Et tenet in terris aurea cuncta Venus;
Tunc tua me primum certissima, Xandra, sagitta
Fixit et in pectus duxit amoris iter,
35Tunc primum insolitos mens nostra experta furores
Coepit venturis tristior esse malis,
Tunc mea libertas miserum me prima refugit
Et coepi duro subdere colla iugo,
Tunc primum sensi quae insania verset amantes,
40Sub specie mellis quanta venena latent,
Quid sperare queant, quid sit magis usque timendum,
Quae levitas miseros nocte dieque premat.
Ex illo semper maduerunt lumina nobis
Tempore nec gratus venit in ora cibus.
45Fulmine quid rapido figis fera corda Gigantum,
Iuppiter? Est maior poena paranda malis.
Quisquis stelliferum contendit scandere coelum
Tentat et in superos bella movere deos,
Hic facibus duri subito inflammetur amoris
50Et dominae teneat sub iuga colla suae:
Tunc sciet Aetnaeos onus hoc anteire labores
Et cupiet potius Pelia saxa pati.
4. ad Bartholomeum Opiscum Scalam
Quaeris cur nostros macies contraxerit artusInque dies crescat pallor in ore mihi,
Cur placidus miseros relevet non somnus ocellos,
Cur lacrimae a facie fluminis instar eant?
5Ah nescis quantae vexent mea pectora flammae,
Nec, mi Scala, vides quid sit amare malum.
Quod si te certa deus hic violare sagitta
Coeperit, et faculis urere corda novis,
Tunc Tityi duros poteris ridere dolores,
10Vulturis et saevi rostra putare iocos,
Tantaleaeque voles potius succumbere sorti
Oraque Tartarei terna videre canis,
Quam semel insano mentem vitiare veneno
Et sentire quibus ignibus urat Amor.
15In me tela, volant, in me sua fulmina taedas
Concutit, inque dies durius instat Amor.
Tu tamen infando nondum, mea Xandra, furori
Succurris: moriar, si mihi lenta venis.
Quae tibi, quae laus est, quae gloria tanta misellum
20Perdere me? Damno stant mihi fata tuo;
Quis roseam faciem, quis cygnea colla manusque,
Si peream, vel quis lumina nigra canet?
5. ad Xandram
Talia si nobis contingant munera, Xandra,Ceperat Ascraeo qualia monte senex,
Non ego, ut ille, soli pinguis mollissima culta,
Nec referam niveae fertile vellus ovis;
5Sed nova tam molli modulabor carmina voce,
Victus amore gravi, tam tibi dulce querar,
Xandra, tuum ut videam gelidum suspiria pectus
Fundere corque simul igne calere meo.
Tunc tua seu rigido quondam praecordia ferro
10Horruerint duro sive adamante licet,
Victa tamen precibus tandem sic fabere nostris:
Hic meus ingenti iam meret esse fide.
Splendida tum varii mutabunt ora colores
Et lacrimae in morem fluminis ore fluent.
15Hoc mihi si detur, regum confusa valeto
Ambitio et quicquid Persica regna tenent;
Nam quid, Xandra, tuae possum praeponere formae,
Dummodo, quod cupio, sit tibi cura mei?
Viderunt nitidas per florea prata napaeas
20Naiades et vitreos cum subiere lacus,
At quae tam flavos crines collegit in auro
Spargere vel ventis per sua colla dedit?
Unicus in Veneris resplendet Lucifer orbe,
Qui tamen occiduas, Hesperus, intrat aquas;
25At dominae nitida si quis sub fronte tuetur
Aspiciet gemini lumina Luciferi.
Nec certet Sidon Sarrani muricis ostro,
Purpureus superet ut sua labra color;
Nec putet aequales et densos vincere dentes
30Egregium quamvis India mittat ebur.
Mollius haec cygnis cantat; sed nec sua cygni
Colla tamen Xandra candidiora gerunt.
Quod si quis partes poterit vidisse latentes
Invidiam summo concitet ille Iovi.
35Haec mea perpetuis exurunt pectora flammis,
Haec eadem vitae dant alimenta meae!
Quis neget hoc monstrum? Sola est in pectore flamma,
Quae vitae causa est, quae mihi causa necis.
Sed monstrum in terris nihil est iam. maius amante,
40Nullum natura ius in amante tenet:
Solus amans magno misere frigescit in igne,
Aestuat horrenti frigore solus amans!
Ah quotiens stupui cum, crasso in carcere clausus,
Vescerer aethereis, iam salamandra, cibis;
45Obstupui posset propria cum sede revulsus
Spiritus in dominae vivere corde meus.
Prodigiosa fides, et quod ventura iuventus
Confictum falsis iam putet esse iocis,
Terrenos artus, quamvis iam spiritus illos
50Liquerit, absenti vivere mente diu.
Ergo animo duplici vivis tu Xandra, meumque
Exanimis vita corpus inane tenet.
6. ad Xandram
Xandra mihi tantum quondam crudelis amataQuantum dilecta est femina nulla viro:
En erit ulla dies qua tu succurrere nobis
Et tumidos fastus ponere, Xandra, velis?
5Anne ferox cursu semper perstabis eodem
Nec disces animum flectere saeva ferum?
Sed quid me macero, miserum? Sperare quid ultra
Fas puto? Iam subito, iamque puella vale!
Dum licuit tecum felicia tempora vixi,
10Laetitia pleni dumque fuere dies;
Nunc vertis mores: ergo et vertenda voluntas.
Esto quoque. Iam nobis, iamque puella vale!
Te tamen et coeli sanctissima numina testor
Me invitum faciem linquere, Xandra, tuam.
15Sed tua me feritas moliri talia cogit:
Cedendum nobis. Iamque puella vale!
Ah quotiens flebis misere quotiensque rogabis
Ut redeam lacrimis, insidiosa, tuis.
Sed nil proficies: neque enim tolerare superbos
20Amplius est fastus. Iamque puella vale!
7. seni senarii ad imitationem Petrarcae
Iam satis extremo fuerit servisse furori,Dum vigil insomnes poteram perducere noctes.
Sit satis heu frustra tantos tolerasse labores
Ni cupiam hanc omnem vitam traducere luctu,
5Postquam sperata privas me, Xandra, quiete
Atque iubes tota sic, o, lugere iuventa.
Ah quot nostra tulit, norunt dii, Xandra, iuventa,
Quam tu perpetuo vexasti saeva furore!
Ergo quod restat, placidae donare quieti
10Fas erit, ac reliquas levius producere noctes,
Insanum cum sit tam duro tempora luctu
Perdere et nulla requie donare labores,
Morte olim tantos placuit finire labores,
Atque id fecissem prima, fera Xandra, iuventa;
15Sed spes semper erat posse hoc tua flectere luctu
Pectora: nam numquam duxi talem esse furorem,
Qui vel nostra dies vel posset pectora noctes
Perdere et aeterna mentem privare quiete.
Sed postquam tecum stultum est sperare quietem,
20Nec mihi tam duro sunt praemia digna labori,
Has statui curae meliori impendere noctes;
Quodque pudet prima non perfecisse iuventa,
Nunc faciam. Tu, Phoebe, tuo mea corda furore
Incute; nam tristes cupio nunc ludere luctus.
25Praeteritos referam laeto iam tempore luctus,
Te duce, Phoebe. Tuo vati da, Phoebe quietem,
Da mentem mihi, Phoebe, novam sanctumque furorem
Inspira, ut vanos valeam enarrare labores,
Ut nostris edocta malis ventura iuventa
30Teque, Cupido, dies fugiat, teque, improbe, noctes.
Cur unam de mille mihi saltem, improba, noctem,
Qua mihi tam tristes licuisset ponere luctus?
Huic ego praeteritae pensarem dura iuventae,
Tempora et hanc solam possem preferre quietem
35Cunctis, quos olim pro te, mea Xandra, labores
Excepi, duro correptus corda furore?
Sed prius Aeolio crescent sub vellere noctes,
Atque labor Phoebi poterit sibi ferre quietem,
Quam furor aut luctus sinat hanc laetam ire iuventam.
8. de Alphonso claudo amatore
Tres amat Alphonsus, quamvis sit claudus, amicas;Sed sunt diversis (hoc dolet ille) locis.
Ambrosii prima est - ut ait - post limina divi:
Pulchra licet, lusco nupta puella seni;
5In Transarnina spectabis classe secundam,
Inter Carmelos Spirituamque domum;
Incola Galphundae nunc tertia, Braccia quondam
Castra sequens, turmis vix satiata decem.
Has ergo octipedis fervent cum sidera Cancri
10Vix una cunctas luce videre potest;
Nam mane incipiens dum latum circinat orbem
Vix valet hinc sera nocte redire domum.
Ergo cum venient angustae tempora brumae
Et breve per spatium sol agitabit equos
15Unam sat fuerit sibi tunc si viset amicam
Ire vel intorto desinat ille pede.
9. de theolohgo contionatore luxurioso
Insanis totam rumpit qui vocibus aedem,Pulpita quique manu concutit atque pede,
Qui furit, exclamat, strepit, intonat omnibus unum
Luxuriae crimen turpius esse ferens;
5Hunc, moneo, vitate virum : licet ore rotundo
Chrysippi ritu tristia verba cadant.
Nam modo vittatae deprehensus virginis aula
Vix valuit missa carpere veste fugam;
Et nisi sublimi quod lapsus fune fenestra est
10Cantanda a pueris fabula nota foret.
10. ad Lupum
In Transarnina cunctos se vincere classeAsserit antiqua nobilitate Lupus:
Hoc alii rident cum nec domus ulla paterna
Sit sibi, nec patriam dicere possit avi.
5Nobilis attamen es; nam tota nullus in urbe
Bardorum quam tu bardior esse potest.
11. ad Bernardum
Ne doleas versu quod epistola nostra secundoClaudatur, quoniam tu breviora facis!
12. ad Aldam
Esse tuum dicis quem dant unguenta colorem,Alda. Quod emisti, quis neget esse tuum?
13. ad Leonem Baptistam Albertum
Ibis, sed tremulo libelle gressu,Nam cursus pedibus malis negatur;
Verum ibis tamen et meum Leonem
Baptistam, Aonidum decus sororum,
5Antiqua Aeneadum videbis urbe.
Quid stas? Quid trepidas, libelle inepte?
Cur non sumis iter? Timesne tanti
Forsan iudicium viri subire?
Nil est quod timeas. Legit poetas
10Doctos ille libens salesque laudat
Leves et placidos probat lepores;
Sed nec raucidulos malosque vates,
Quamvis molliculi nihil bonique
Candoris teneant, fugit severus:
15Laudat, si quid inest tamen modeste
Laudandum, reliquum nec usque mordens
Coram carpit opus, bonusque amice
Secreta monet aure nigriora,
Quae tolli deceant simulque verti
20Albis carmina versibus. Suumque
Non hunc grande sophos decensque lusus,
Quamquam utroque valet nimis diserte,
Non Alberta domus facit superbum:
Cunctis est facilis, gravisque nulli.
25Hic te, parve liber, sinu benigno
Laetus suscipiet, suisque ponet
Libris hospitulum. Sed, heus, libelle,
Audin, nequitiae tuae memento!
Quare si sapies severiores,
30Quos ille ingenuo pios pudore
Multos composuit, relinque libros,
Et te Passeris illius querelis,
Doctis sive Canis iocis Hiberi,
Argutae lepidaeque sive Muscae
35Extremum comitem dabis: superque est
Istis si potes ultimus sedere.
14. quaerit si qua perturbatione sit affectus
Si non vexat amor, quidnam mea pectora vexat?Pergite Pierides, dicite quaeso, deae!
Vel mihi, quid sit amor qualisve, referte Camenae,
Si mala tot nobis congerit asper Amor,
5Si dulcis, dulci cur tot permiscet amara,
Dulcia vel qui dat, si sit amarus Amor,
Aut mihi si flammae consumunt corda volenti,
Unde igitur nobis tanta querela venit?
Invito vel si comburunt ossa calores
10Quid misero tantum proderit usque queri?
Talibus, heu, fragili in lembo me fluctibus aequor
Iactat et in scopulos iam ruit ipsa ratis.
15. ad Theoplasmam Francisci Castilionensis amicam
Parce, precor, tenero suavique puella poetae,Castilionensi iam, Theoplasma, tuo,
Nec perdas per quem post fata novissima vives,
Quique tuo faciet te superesse rogo.
5Hic canet errantes per candida colla capillos,
Sidereos oculos, oscula digna deo,
Atque genas roseas, vultum incessumque decorum
Pectora brumali candidiora nive.
Ast ita si miserum pateris, Theoplasma, perire
10Nulla tuo cineri fama futura venit.
16. ad se ipsum
Hactenus o lusi, satis est, lasciva CamenaeCarmina, plusque satis me malus ussit amor!
Nunc meliore lyra, divae, meliora canamus,
Nam satis atque super me malus ussit amor.
5Dicamus coelum, coeli dicamus honores,
Sitque mihi lacrimas promere posse pias.
Et tandem pigeat tantos sumpsisse labores
In cassum; pigeat paeniteatque mei.
17. ad se ipsum
Quid facis infelix? Quidnam Landine miselleTe iuvat ad flammas addere ligna tuas?
Quid laqueum texis quo mox capiaris et amens
Iam referas dextra vulnera facta tua?
5Desine iam vanos tibimet nutrire dolores,
Desine iam gratis tanta subire mala.
Pone modum lacrimis et quae deperdita cernis
Perdita iam ducas, paeniteatque tui.
18. epitaphium in Leonardum Arretinum
Hic cui frondenti nectuntur tempora lauroRomanae linguae dos, Leonardus, erat;
Qui Florentini descripsit gesta Leonis,
Transtulit et Latiis dogmata Graeca viris.
19. ad Xandram
Non ita gavisus Phrixeo vellere IasonCum cecidit magico Martia turba sono,
Nec pius Aeneas cum iam defessa carina
Tangeret optatos, regna Latina, locos;
5Non ita gavisa est monstris erepta marinis
Andromade, matris crimine facta rea,
Atque ego sum, posito cum post fera proelia bello
Firmavit sancto foedere Xandra fidem.
Nam quibus, heu, curis quantoque urgente dolore
10Hactenus urebat pectora nostra calor,
Nec mihi, Xandra, iugum collo exturbare licebat,
Flectere nec lacrimis aspera corda piis.
At nunc iste dies longe felicior omni
Venit, quem nobis lactea gemma notet;
15Candidus iste dies quo tu mitescere nobis
Coepisti et vultu spem meliore dare.
Illa quidem fuerat nox pergratissima Nautae
Qua potuit dominae concubuisse suae,
Gratior at nobis et toto carior aevo
20Iste dies fuerit quo mihi laeta redis;
Nam tandem risum recipis, vultumque serenas,
Rugaque de tota fronte repulsa fugit,
Nec dedignaris nostros audire labores,
Nec potes auditis dura manere diu.
25Discite, contempti, quantum patientia possit:
Frangitur assidua victa puella prece;
Praecipue nostris lacrimis mea Xandra movetur
Et lacrimis victas praebet amica manus.
20. ad Philippum de amica
Cum matutine peteres pia sacra, Philippe,Luciae venit pulchra Ginevra simul,
Nuda pedes, inculta comas, sine lege togata,
Candelasque decem relligiosa ferens.
5Quae postquam ingressa est ornati tecta sacelli
Effuditque preces ad simulacra deae,
Substitit atque vagis oculis, cervice reflexa,
Inter mille viros te studiosa legit.
Inde abitum simulans, ut se coniungat amanti
10Praeteriens tacito te premit illa pede,
Atque tuo lateri, turba ut compulsa, cohaerens,
Murmure depresso dixit: Amice, vale!
21. ad Lucinam pro partu Xandrae
Ecce dies partus: properat Lucina puellae,Casta fave, partus; advenit ecce dies!
Ergo laboranti, si vis me vivere, Xandrae
Des, precor, auxilium subveniasque pie.
22. laudes Dianae
Candidae laudes, age, iam canamusMusa, Dianae! Nemus illa, Manes
Inferos, coelum colit et serenum,
Terna potestas.
5O Iovis summi decus omne prolis,
Virgo, quae fratrem modo nata diva
Diligens partu relevas parentis,
Lucida Iuno;
Tu suis septem Niobem superbam,
10Ulta Latonam celeri sagitta,
Filiis orbas prohibesque matris
Numina temni.
Nec tuos ausus temerare fontes,
Cernere et nudas vetito Napaeas
15Lumine Actaeon, meritas refugit
Pendere poenas.
Nunc enim, prisca fugiente forma,
Cornibus spargi comites stupebant;
Hic sibi notis canibus revelli
20Viscera sensit.
Nulla sed maior tibi, Diva, venit
Fama quam per te rudis insolenti
Miles in partu, mea magna cura,
Xandra supersit.
25Tu meae partus dominae dolentis
Mitigas, felix, nimios dolores;
Tu sinu natum puerum benigno
Laeta receptas.
Digne nunc tali puer o parente,
30Quem nec alatus superet Cupido,
Sis, precor, matris decus et voluptas
Maxima matris;
Namque tam cunctos roseis labellis,
Candido vultu pueros praeibis,
35Quam parens cunctas superat nitenti
Fronte puellas.
23. ad Bartholomeum Opiscum Scalam
Desine iam leges nostro praescribere amori,Desine! Solus amor nescit habere modum.
Quis modus aut Myrrhae cum matris adultera facta est,
Aut quis Medeae finis, amice, fuit?
5Quis modus aut Scyllae cum crinem dura puella
Exsecat infami regna paterna manu?
Solus amor vaccam ligno simulare dolato
Pasiphen iussit furtaque ferre bovis;
Phyllida solus amor laqueo subnectit amaro,
10Dum tu Demophon fallis inique fidem.
Sed quid foemineos nunc est numerare furores?
Adiicit hic superos in sua regna deos.
Nec puduit cygnum, paret cui regia coeli,
Induere et plumis spargere membra novis;
15Et crinitus oves ad flumina pavit Apollo,
Ut posset dominae se refovere sinu,
Inque iubas abiit magnus Saturnus equinas
Vallibus Idaeis gramina pastus amans.
Nec matri deus iste suae, deus iste, pepercit:
20Illius imperium sensit et alma Venus.
Ah quotiens Paphon, quotiens sua regna Cythera
Deseruit flammis iam calefacta novis!
Et modo Panchaeis demens errabat in agris,
Cerneret ut vultus, pulcher Adoni tuos;
25Et modo Myrrhea requiescens fessa sub umbra,
Pectore fusa tuo basia mille dabat.
Nec visum indignum, niveos onerare lacertos
Retibus et duro ducere monte canes,
Nec suus a puero poterat divellere coniux,
30Non Mavors, quondam maxima cura sibi.
Quin etiam montes ac turpia lustra ferarum
Praetulerat coelo praetuleratque Iovi.
Omnia formosum propter faciebat Adona:
Tantum nostra valet vertere corda furor!
35Ergo, Scala, meo leges imponere amori
Desine; solus amor nescit habere modum.
24. ad Bartholomeum Opiscum Scalam de suis maioribus
Inquiris veteres ubi quondam, Scala, penatesMaiores norim composuisse meos.
Non ego Cecropia refero de stirpe parentes,
Nec domus antiquos Iulia praebet avos.
5Nullus et egregios titulus mihi signat honores,
Quos inhiat laudis ambitiosa sitis.
Tecta nec e Faesulis spectantur fulta columnis,
Nec regum nobis arca recondit opes.
Tu tamen alma meis priscas, Florentia, sedes
10Spirituae classis non procul aede locas.
Est vicus Tusci Putei cognomine clarus,
Urbis qui in laevo moenia colle videt:
Hic tu Scala meae cernes primordia gentis;
Quamvis parva, tamen hic monumenta patent.
15Nam licet ex humili populo mea surgat origo,
Casta tamen semper et sine labe fuit;
Nec Musis odiosa piis nec inutilis armis,
Nec venit haec patriae dissimulanda suae.
Hoc Campaldinae testantur funera pugnae,
20Tempore quo rubris fluxerat Arnus aquis:
Namque huc Landinus, comitatus signa tribulum
Quae velis niveis nigra flagella notant,
Sumpserat a proprio non aspernanda tribuno
Munera, dum caeso victor ab hoste redit.
25Hic avus, o Francisce, tibi cui Musa canora
Arte dedit priscos aequiperare viros,
Nec magis Aoniae gaudent Amphione Thebae,
Cum stupeant dulci saxa coisse lyra,
Quam tua Tyrrheni soliti per templa, per aedes,
30Organa tam facili cernere pulsa manu.
Lesbous celeres cantu delphinas Arion
Permulsit, vitreas dum rate findit aquas;
At Rhodopes gelidis ducebat montibus ursos
Orpheus et fulvos per iuga summa lupos.
35Sed neque per silvas, neque per freta dulcius illo
Hactenus audisse iurat Apollo melos;
Quin et adoptiva Musam de stirpe parentem
Retulit et Musis dignus alumnus erat.
Sed simul, heu, nulli superi Dii cuncta dedere,
40Nullus et ex omni parte beatus erit.
Nam qui Sirenas superabat voce canoras
Damnata aeterna lumina nocte tulit.
Non quia sic meritus fuerit: sed noscite quanta
Invidia livor infera regna premat.
45Est inter Stygias Phthone deterrima nymphas
Tempora cui multus oraque pallor obit.
Hanc pater et Stygiae Phthonem dixere sorores
Invida quod tristi fronte secunda videt.
Haec patrias primis tenebras iam liquit ab annis,
50Ausa per excelsas aetheris ire plagas;
Namque potest hominum res si turbare secundas
Tunc fruitur proprio nympha maligna bono.
Ergo forte trium perscrutans fata sororum
Audierat Lachesis talia voce dari:
55Nascetur Faesula Franciscus origine tali
Dircaeum quali vidimus arte Linum.
Protinus tumuit dea saeva suisque
Supplicibus Clothon vocibus alloquitur:
O dea, nam nulli vitae sub lumen ituro
60Te sine mortali ianua prima datur;
Castalii quae sacra colunt Heliconides antri
Iam mira cupiunt arte parare virum.
Et cupiunt et tanta illas fiducia cepit
Ut sibi, vel sine te, cuncta licere putent.
65At tu ne quisquam quondam tua numina temnat,
Ne lateat possit quid tuus orbe furor,
Illius alterna damnabis lumina nocte:
Sit Linus, ut iactant, dummodo caecus eat.
Hac olim Thamyrim poena afflixere Camenae,
70Certaret cantu cum superare deas.
Hac nunc illarum poena afficiatur alumnus,
Sic tua qui spernat numina nullus erit.
Dixerat et partus maturi venerat hora
Atque tuam, mater, Parca petebat opem.
75Ergo ades et puero reseras dum limen, adempta
Aetheris in lucem luce venire iubes.
Non tamen Aoniae caecum sprevere puellae,
Nec puduit molli saepe fovere sinu.
Musarum silvis, Musarum montibus olim
80Lusit, Musarum captus amore puer.
Quin et Pierias, Phoebo ducente, per umbras
Audivit sacros ex Helicone choros;
Audivit varia modulantes voce sorores:
Haec ore, haec tibiis, concinit illa fide.
85Atque hic disparibus nato distincta cicutis
Organa porrexit Calliopea suo,
Atque ait: Ausonias, sume haec, i nate per urbes,
I nostras laudes, nostraque facta cane.
Tanta hic carminibus tibi gloria surget Etruscis,
90Thraicii quanta carmine vatis erat.
Nam mire Tusco vivens celebraberis Arno,
Lydia qua fulvus temperat arva leo.
Nulla dies sacrum poterit subducere nomen,
Sed tua post maior funera crescet honos.
95Nec mater de te quicquam mentita: suisque
Egregiam verbis facta tulere fidem.
Namque Fluentini solus dum cantibus aedem
Pontificis celebras, Tuscia tota ruit;
Teque rudes doctique simul, iuvenumque senumque
100Pectora divinis obstupuere sonis.
Sed nec tu fueras una contentus in arte
Cum posses veterum dogmata nosse patrum.
Nam solers rerum causas penitusque repostae
Naturae occultas tendis inire vias;
105Et quod terrenis oculis vidisse negatum est
Cernere mente parens Calliopea dedit.
Iamque tuum nomen duras transcenderat Alpes
Oraque complerat trans freta longa virum.
Quin et marmoreo moriens donare sepulcro,
110Quod nunc Laurenti templa vetusta tegunt;
Templa tegunt quae mox Cosmus suffulta columnis,
Fornice sublimi conspicienda dabit.
Tunc licet aurato niteant laquearia tecto,
Et Faesulus multa splendeat arte lapis,
115Non tamen e media quoquam removeberis aede,
Nec volet hoc, doctis qui favet ingeniis;
Nam favet ingeniis Cosmus quin luce carentum
Inviolata loco busta manere iubet.
Aeternum, Francisce, igitur per saecula vives,
120Et tuus Elysium spiritus arva colet.
Sed nec degeneres referet tibi fama minores,
Nullaque de turpi posteritate nota est.
Nam tibi germanus fuerat, cui cara nepotem
Progenies magna non sine laude dedit;
125Nam Gabriel quem sorte sua Camaldula legit
Relligio, niveis conspicienda togis,
Ambrosio primos nutritus lacte per annos,
Roscida Gorgoneis antra subivit aquis.
Hinc fidibus proceres coeli laudavit et illos,
130Militiam summi qui meruere Dei,
Qui nobis patriam, pro Christo vulnera passi,
Sanguine divinam iam peperere suo;
Mox dum Parrhasiae, Pisano in litore, gentis
Victa Fluentino moenia Marte canit,
135Ante expectatum, iuvenilibus obrutus annis,
Deserit heu quanto proelia coepta pede.
Sic nobis, Gabriel, prima fraudate iuventa,
Complesti luctu saucia corda gravi;
Nam tibi me Musae, tibi me patruelis origo
140Iunxit et ex uno sanguine ducta domus.
Tu me Musarum magno inflammatus amore,
Cirrhaei impuleras scandere celsa iugi.
Te duce Permessi liquidas ad fluminis undas
Venimus et sacro tinximus ora lacu.
145At nunc si Phoebus velit aspirare canenti,
Magnorum ut possim dicere facta virum,
Si qui rauca canit gracili nunc carmina plectro,
Intonet altiloquo maior in ore sonus:
Cosmus et egregii cernent me pignora Cosmi
150A patribus nusquam degenerasse meis.
25. de Xandra
Nunc virent silvae, nemus omne frondet,Ridet et tellus variisque frontem
Floribus pingit, fugiuntque nubes
Montibus altis.
5Naiades laetas agitant choreas
Gratiis passim Satyrisque mixtae
Et comas flavas religant corona
Versicolore.
Concidunt venti, levis afflat aura;
10Parcit atque haedis lupus et capellis,
Nostra dum celsas Faesulas frequentat
Candida Xandra.
Nunc suos tristis Philomena luctus,
Immemor stupri simul et nepotis,
15Ponit et versus modulans sonoros
Cantat amores.
Gaudet et fructu segetis colonus
Horreum quaerens ubi farra condat,
Gaudet et Baccho nimium feraci
20Vinitor uvae.
Hos tamen montes mea si relinquat
Xandra, si Tuscae revocetur urbi,
Arbores siccas videas et ipsa
Flumina sicca.
26. ad Ginevram
Flavis crinibus aureisque pulchraEt nigris oculis, gena nitenti,
Et tota facie nimis superba,
Incedis tetrico, Ginevra, vultu.
5Et nostras tibi cura nulla flammas
Est restinguere, nec meo dolori
Succurris, nimis ah nimisque saeva!
Sed fastus inimica saepe duros
Opponis mihi saevior leaena,
10Quam caris catulis modo repertis
Venator Libyca ferox harena
Orbavit, paterisque me iacere
Una pervigilem alterave nocte,
Duro in limine, dum tuos recludi
15Postes auguror et tuum, Ginevra,
Adventum nimio moror periclo.
At tu, si libuit venire tandem,
Postquam septima iam hora praeterivit
Accedis, neque postibus reclusis;
20Sed mecum bene tuta per fenestram
Aeratam loqueris mihi, satisque
Factum si semel auream papillam
Et pectus niveum simul gulamque
Pulchram tangere vel manu sinistra
25Magno contigerit labore credis,
Aut si levibus osculum labellis
Impressi tibi, tu cito reclamas.
Ah quanti sibi Gabriel beatas
Istas nunc emat osculationes,
30Cui numquam digitum mihi minorem
Attrectare semel fuit potestas!
Verum si tibi flavuli capilli,
Auro qui similes modo refulgent,
In canos abeant, Ginevra, crines;
35Dentes si niveos eburneosque
Liventes maculae nigraeque fuscent;
Vel nunc qui roseis genis nitentes
Vernant multiplici decore flores
Perdat stridula conteratque bruma;
40Si testudineo peraequa collo
Cervix cygnea, fiat atque suci
Plenas turgidulasve si papillas
Nutricis similes geras papillis,
Sulceturque frequentibus misellus
45Venter partubus utribusque fiat
Rugosis similis malumque plenis;
Totum denique si tibi maligna
Quod nunc luxuriat suo nitore
Corpus conficiat situ senectus,
50Heu quantis lacrimis quibusve, demens,
Flebis spreta modis, amante nullo
Iam te respiciente. Tunc equarum
Te vexabit, anum, furens libido,
Et circa iecur, usque saeviendo
55Flagrans crescet amor, tibique nullus
Turpem subveniet timens senectam.
Demum tunc, posita ferocitate,
Ultro nos, nimis ah nimisque supplex,
Accedes placidaque voce quondam
60Noctes reddere mi voles negatas.
27. de reditu Xandrae
Corve quid dextrum crepitante rostroMi latus stringis celerique penna
Cur feris nostros humeros sinistrum
Garrula cornix?
5Cernimus? Vel qui misere premuntur
Semper a duro nimioque amore,
Dum suis curis cupiunt mederi,
Somnia fingunt?
Cernimus certe: redit ecce nobis
10Rure materno, mea magna cura,
Xandra. Nunc omnis timor atque tristis
Luctus abito!
28. ad Xandram
Maxima pars nostri, pulcherrima Xandra, doloris,Qua sine nec Croesi regia tecta velim,
Quando tuam faciem nullo prohibente licebit
Aspicere et coram mitia verba loqui?
5Namque tuo postquam invitus sum, Xandra, revulsus
Aspectu, semper vita molesta fuit.
Nec mihi cura cibi, placidae nec cura quietis
Sed lacrimae tantum pocula nostra parant;
Nec blandi comites durum lenire dolorem,
10Altera nec, quamvis pulchra, puella potest.
Ah quotiens totas insomnes ducere noctes
Cogimur et curis invigilare tuis!
Et nunc qui vultus, quae sit tibi gratia formae
Nunc memini, qualis rideat ore nitor,
15Sideribusque oculos similes et cygnea colla
Et niveum pectus, pectora nostra domans.
Et memini cantum quo se pulcherrima victam
Non, modo sit verax, Calliopea neget;
Et memini in numerum soleant ut mollia crura
20Ludere et in girum molliter ire pedes.
Omnia quae memori monitus dum mente retracto
Materiam, infelix, ignibus addo meis.
Sic infelices nostros nutrimus amores,
Gaudia praeteriti dum meminisse iuvat,
25Inque dies crescunt flammae penitusque medullas
Exurunt: roseus deserit ora color
Pallentemque utinam faciem nunc cernere possis,
Quantaque mi macies squalida membra notet!
Sed quamvis multae vexent mea pectora curae,
30Unum est quod doleam, candida Xandra, magis;
Vidi ego saepe: novis veteres tolluntur amantes,
Et longinqua minus flamma caloris habet.
Non tamen hoc timeo tibi vel quia mobile pectus
Vel precibus vinci muneribusve putem;
35Namque hoc magna Venus novit, Venerisque Cupido,
Te nihil in casta sanctius esse fide.
Nullus nec donis turpi te subdet amori,
Quin sis perpetua nota pudicitia.
Auratis non te vincet Pactolus harenis,
40Divite non quicquid devehit amne Tagus.
Sed tamen, heu fateor, timeo: licet ipsa timoris
Vana sit, est tanti causa timoris amor.
Quod te per sanctum carae genitricis amorem
Et per germanam, quae tibi dulce caput,
45Perque meas lacrimas, lacrimis oculosque madentes,
Et tua per geminas lumina clara faces,
Xandra precor, nostri veniat non immemor hora,
Ulla tibi maneat non temerata fides,
Landinumque tuum memori sic mente reponas,
50Ne subeat pectus cura secunda tuum.
29. ad Bernardum
Dum tu grandiloqui divina volumina TulliPellegis et quicquid Quintilianus habet,
Dumque genus causae dubium variosque colores
Et discis quae sint arma ferenda reis,
5Vel si quando iuvat mentis seponere curas -
Nam permixta licet seria ferre iocis -
Ad Lisam properas: Lisa est tibi sola voluptas,
Dimidium vitae, candida Lisa, tuae.
Illa quidem nitidis placide te aspectat ocellis,
10Felicem risu te facit illa suo;
Saepeque per rimam furtim tibi verbula dictat,
Tangendam furtim porrigit illa manum;
Nos procul a nostra, dulcis Bernarde, puella
Cogimur insani discere iura fori.
15At si quando vacat, cum turba molesta quievit,
Litibus et scissis omnia clausa silent,
Protinus ad nostras avidus me confero Musas,
Quarum immortali pulsus amore feror.
Tum me Parnasi stupidum per devia montis
20Raptat honorati turba canora lacus,
Et levibus contexta modis mihi carmina dictat,
Atque iubet sumpta ponere moesta lyra.
His nos Xandrinum studiis solamur amorem,
His desiderium, Xandra, rependo tuum.
25Tristibus atque elegis insanos ludimus ignes,
Et resonat Xandram pagina tota mihi.
Illam me Phoebus prima sub luce canentem
Invenit et seras cum subit udus aquas.
Nec tantum Eurydices discessu fleverat Orpheus
30Cum peteret Stygios icta dracone lacus,
Quantum ego nunc a te spatio diductus iniquo,
Xandra; sed hic magno grandius ore sonat.
Quippe ferunt vires Musae spiratque furorem
Divinum nato Calliopea suo;
35Et dat carminibus saevos mollire leones,
Pangaeoque feros ducere monte lupos.
At me Castalio dignata est nulla sororum
Fonte, nec Aonium tangere passa nemus.
Ergo sic rauco dicemus pectore laudes,
40Xandra, tuas, doctum quae meruere Linum.
Dicemus tamen: et quod nobis invida non dat
Natura, ingenium, tu mea Xandra dabis.
30. ad Iohannem Antonium
Prime nostrorum comitum, Iohannes,Sive tu collem fluvio imminentem
Puppii, dulcem patriam, frequentas
Laetaque rura,
5Deque vinetis volucres propinquis
Retibus pingues recipis dolosis,
Et cani suades leporum fugacem
Vincere cursum,
Sive te magnus remoratur urbis
10Ardor Etruscae, comitumque laetus
Detinet sermo, faciesque pulchra
Dulcis Horectae;
Oro, si nostri manet ulla cura,
Si tuus non me fugit omnis ardor,
15Redde me certum, valeasne nostri
Numquid amici.
31. ad Leandram
Misisti mentam, credo, hac ratione Leandra,Ut caperes nostra tu quoque dona manu.
Ast ego muneribus vincam te, namque virenti
Nunc tibi pro menta mentula nostra venit.
5Nam mage ruta licet quam rutula cara puellae est,
Mentula quam menta carior esse solet.
32. ad Anastasium
Dicis, Anastasi, nostros te optare libellos,Et mea vis posita carmina adesse mora.
Dispeream versus cupiam ni mittere: at illi
Iam nequeunt claudi taedia ferre viae;
5Tristia praeterea tam sancti iudicis ora
Cum sint lascivi se tolerare negant.
33. ad librum
Si nec Pierides, nec te defendit Apollo,Et vestire piper, claude libelle, times,
Certa salus restat: cautus sic ampla subintres
Atria, nec Medicos egrediare Lares.
5Namque illic tutus, tanta et securus in arce
Ridebis vulgi scommata dura levis.
Sic te de sacro nullus deducet asylo,
Nec feret audaces in tua terga manus.
Quod si Maecenas te noverit atque severus,
10Heu, dignum tanto non putet hospitio,
Tunc demum claudo Veneris sua sacra marito
Confice: Vulcano vindice tutus eris.
