Silvestri, Domenico Arezzo 1340 - fere 1400, consolatio, consolatio consol. consolatio (R. C. Jensen, 1973)

¹
Post te, Philli soror, Dampne decor alter in ortis
Audivi questus sepe molesta tuos.
Namque ubi Flora sui spiramine freta mariti
Vestierat ramos flore rubente novo
5Tunc ego, namque aderam, mestissima murmura sensi
Cum tua diriperet menbrula vulgus iners.
Iam liquidis Pean veniens Ganimedis ab urnis
In gemino roseos pisce regebat equos.
Parrasio iam sacra parat per Dindima Fauno
10Nudus, et exuta veste Lupercus erat.
Faunus adest ponique iubet velamina, lusus
Vestibus Heuritidos, Herculis esse putans.
Fit mora, preceptis quoniam stupet undique turba
Murmure templa replens pre novitate rei;
15Alterno sermone petit libaminis huius
Causas et ritus quid velit iste novus.
Pan deus in templis facie rubicundus ad aras
Eminet aurata cornua fronte gerens,
Pectus et ornarat nebris fulgentior astris.
20Crura genuque rigent; dat sibi capra pedes;
Fistula secteno calamo conpacta palustri
Pendet, et in dextra sceptra recurva tenet.
Imperat hic sileant; totumque silentia vulgus
Fecit, et accedens rostra Lupercus ait,
25"Mortales temptare deum secretaque velle
Scire nefas, solus is quia cuncta videt.
Creditis ad cursus igitur sine veste ministros
Ortari incassum? credite, causa subest.
Sepe deo petitis nocitura, set omnia cernens
30Is licet immeritis utiliora facit.
Cernitis iratum. minimum rata fata putatis
Effugere? humus vos debita pena manet.
Orgia Mineydes qua neglexere perose
Lumina perpetuo nocte querentur aves.
35In Niobem genitosque suos sevire potestas
Latone natis vertere fela fuit.
Pampinei qui iussa dei rate nauta fefellit
Equore squamosus terga recurva trahit.
In Calidona suos Pallas fuit ulta furores
40Florida cum vastum misit in arva suem.
Nec minor iste deus. parent sibi numina ruris
Omnia, nec maius rustica numen habent
Hic fetu fecundat oves, armenta gregesque
Servat, et a stabulis arcet ubique lupos,
45Arboribusque satisque favens uligine nutrit
Germina, et utilibus gramina rorat aquis.
Numinis ergo citi precepta capescite sacri.
Currere se nudos femmina virque parent,
Et nulli placate deum ne molle retardet
50Ymbribus ibernis dira podagra pecus
Et pecudes, armenta, boves, tenerosque iuvencos
Incolumes servet pinguificetque sues."
Dixerat, atque omni posito velamine turba
Egreditur templum detunicata sacrum.
55Ante Lupercus erat; cursus dat buccina signum
Et velox currens, "currite," flamen ait.
Per iuga discurrunt nudi. quis talia cernens
Temperet a risu? risit et ipse deus
Namque omnes misti iuvenes sine veste puellis
60Vincere cum valeant vincere nolle volunt;
Pone sequebantur. quasdam pudor ipse retardat,
Et gemina retegunt grata pudenda manu.
Ante alias Pholoe celeri pulcerima cursu
Emicat. hanc celerem fecerat ipse pudor
65Cui niveo paulum tremulant in pectore mamme
Palmula quas solidas clauderet una duas,
Atque apicem crines circum cumulaverat auro
Persimiles; quosdam disgregat aura tamen.
Viderat Arcadius Pholoem cum veste Liceus
70Inscius et flammas traxerat inde novas;
Quam simul ac nudam vidit stupefactus eburna
Membra notat; tecto crescit in igne calor.
Addidit in cursu lateri latus. illa Liceum
Transit et hunc fugiens sepe retorquet iter.
75Es quondam simili cursu me, Phebe, secutus
Cortice cum cinsit candida menbra pater,
Nec secus Alpheus quondam per Acayca cursus
Arva, Aretusa, tuos te sine veste videns.
Cetera turba retro est. iuvenum celer emicat ante,
80Posteriorque senum corpora tarda trahit.
Vidisti risumque michi vicina dedisti,
Cum videas nudas per iuga summa senes.
Post alias Neduta vetus properabat aniles
Vertice calva gradus, squalor et ora nigrat,
85Rugaque sulcabat faciem. per pendula pectus
Ut vacue burse utraque mamma fluit.
Curvula spectat humum, gilbamque annosa vetustas
Fecerat. hec querno robore menbra iuvat.
Cum celerat quandoque magis quatiuntur utrimque
90Hec vacue burse percutiuntque latus,
Curvaque cum currat, scabroso podice nates
Monstrat, et hanc scabiem sepius ungue fricat.
Collis erat quo templa manent. hinc semita montem
Circuit obliquo tramite; larga tamen
95Parte aliqua, sed stricta via est que proxima fanum
Cum repetit, binos vix capit arta simul.
Hinc scopuli latus arcet iter; parte inde sinistra
Ripa reclinarat arbuta senta tenens.
Hoc spatium breve callis erit. iam fessa propinquat
100Turba. Lupercus abit preteriitque locum,
Currentumque agmen sequitur. Thifalus et Arcas
Singulus hunc callem transiliere brevem.
Hi flammam paucique alii sensere Liceii
Dum superant cursu pretereuntque suo.
105Iam Pholoe subit arcta. pedem tremefacta repressit
Aspiciens ripam, procubuitque tremens.
Retro Liceus erat frustraque resistere turbe
Conatur donec surgeret illa solo,
Sed turba currente globus supereminet ingens
110Impete cum subito, quem tolerare nequit,
Invitusque illam nitentem surgere primus
Impetit. inde subit alter et alter item.
Illa diu revoluta solo bis terque quaterque
Lubrica per surgens lurida fessa cadit.
115Volvitur exanimis tamdem declivis ab alto;
Saxa rubosque inter dilaceranda ruit.
Aspicis hanc tristis per saxa, Licee, ruentem
Linquentem variis et sua menbra locis;
Cespitibus manare cruor quibus unde rubellus
120Est color et bacis qui prius alter erat.
Te premit ille dolor; gemitus tua pectora stringunt
Ut nequeant fauces vocis habere viam.
Denique lassatus ait alta voce Liceus,
"Solus ego causa sum tibi mortis ego
125Nam nisi te premerem in cursu moderantius isses,
Nec mea sed cursus cura fuisset ibi.
Hei quotiens oculos pedibus revoluta trahebas
Alitus afflaret cum tua terga meus.
Me miserum! tunc lesa pedes; tunc tesqua per alta
130Heu tua ledebant candida crura vepres.
Ex illo poteram mestum conprendere casum,
Accidat hoc simile si tibi forte loco.
Tramitis huius eram demens non inscius artti:
Transieram sepe solus hec artta vie.
135Cur ego non monui Pholoem, vel longius ipse
Non tenui celerem voce manuque globum?
Nunc ubi te queram? laceros habet ista lacertos
Silva tuos semper nomine nota tuo.
Altera conscendam iuga que contraria cernunt
140Hoc nemus, ut videam virginis ossa mee,
Dum tegit ossa caro, dum sit resoluta. ferarum
Et morsus avium fuste fugabo," sonans
Dixit et ut fuerat colles ascendit ibique
Exclamat nudus nocte dieque miser
145Atque ibi clamando nomen dedit ipse Liceii
Montibus. hec illis sunt data signa locis.
Cetera transierat casum miserata Liceii
Et Pholoes turba, templa sacrata petens.
Vestibulum iam flamen habet cunctique secuti
150Inveniunt aditus hostia clausa sacri.
Turba fremit vestesque suas sibi quisque requirit.
Quis deus ex alto dissit, "abite loco.
Vos neglesistis mea iussa. referte neglecti
Ad vestram nudi premia digna domum."
155Si delusa cohors temptat confringere portas
Firmarant fortes pessula dura fores.
Inde sacerdotem manibus furibunda dyalem
Percutit et laceram pettinat ungue cutim.
Pars simplex meruisse putat, sed dampnat avaros
160Docta sacerdotes in rapiendo vafros.
"Ista fuit cursus quoque causa potissima," clamant.
"Plebs est ad verba credula stulta nimis."
Discedunt nocuitque michi quod proxima templo
Tunc fueram latas arbor adepta comas.
165In ramos inrita meos ruit illa caterva
Frondibus ut retegat quisque pudenda sibi.
Tunc ego cognovi doleant tibi vulnera quantum
Cum tua vulgus iners menbra tenella rapit.
Undique diripiunt vi brachia nostra comasque
170Et de me quicquam non nisi surcus erat.
Multifidus michi quisque gemit super arbore truncus,
Scissuras stridens urit et aura meas.
Tuque aderas; iam gemma tuo sub cortice turgens
Ruperat in flores, dante calore, rubros,
175Inque tuas etiam frondes ea nuda caterva
Inrumpit, carpens ut sua menbra tegat.
Tunc gemitus mecum questusque offensa dedisti
Et michi narrasti Demophoonta tuum,
Teque putans lusam, laqueo suspensa furorem
180Qualiter extremum finierisque diem.
Tunc etiam nostros dixi mestissima casus
Cum tenuis cinxit brachia nostra liber.
Mutua tunc ambos nostros solamina casus
Mulcent, nam nostrum munus utrique datum.
185Que cunctis sunt nota quidem. modo miror, ad aures
Nam nova pervenit alta querela meas,
Cumque novis vetera video monimenta resumntis;
Iure videris enim plurima posse queri.
Sed minus ut doleant tua iurgia cerne labores
190Alterius vel quam quisque dolere potest.
Vulnera si videas que fert oleaster amaras
Dum tulerat baccas, nunc et oliva gerit!
Tunc, minus ne doleas, radices scindit aduncus
Vomer et inlisus sepe ligone gemit.
195Rusticus et frondes et ramos deripit altos
Cornuaque ad stirpes feda fimumque serit.
Hic piat in nymphas conuntia facta quousque.
Mutatus sexus tristis et ille sapor.
Nec prodest dulces illam traxisse liquores
200Vel populis signum pacis adesse sacre.
Nam sua quadrifida renovate sepius unde
Mutarant ante pomula lecta diem,
Et cum nativum detraxerit unda saporem
Sal super infusum feniculumque coquit.
205Sic mensis macerata in pabula grata feruntur
Atque acuunt gustum salsea facta viris,
Tempore cumque hyemis baccas maturuit arbor
Bacchiferas quassat pertica longa comas.
Tum legit agricola sua poma rigente pruina.
210Brachia perfringit igne cremanda sua.
Si sibi forte aliqua super arbore pomula restant
Pictarum volucrum turba frequenta vorat.
Si flores, carpit sevo cum vulnere raptos
Rusticus ut domino florea dona ferat;
215Sique tuos homines fructus populantur acerbos
Cum vix pubentes canula lana tegit,
Atque aliquos servat unusque nec impetus omnis
Diripit, et multa pomula facta vides.
Sed nubes si forte cadat cum floret oliva
220Urit is et flores pomaque cuncta vapor.
Quis vel olivarum queat enarrare labores?
Sole prius clauso clauderet umbra diem.
Num nigras pistrina molunt asinaria baccas
Saxea vel textas vasta trapeta terit?
225Sic ipsas laceras et mollia crustula tortor
Imperiis trudit vigmineis. macera
Spiratas terebrata trabes deducta per astas
Stringitur impulsis ortilione seris.
Perfluit inde liquor tot conservandus in usus
230Equora quot guctas, quot polus astra tenet.
Cornea cum prohibet vesci pulmenta sacerdos
Nullus hoc est sapidus absque liquore cibus.
Fercula quid cicerum, lentum, quid et inde faseli?
Hoc sine non pultes ulla popina facit.
235Hunc sentis olla subiectis stridere flammis.
Sepe nisi extinctos suscitat ille focos
Regia nulla forent inopum vel pabula; nulla
Que non infusus condiat iste liquor;
Comburitque oleum paupercula queque lucernis
240Nocte trahens digitis pensa voluta colo.
Nullus adhuc medicus egris afferre salutem
Posset non habita sepe liquoris ope.
Floribus et rerum variis speciebus et erbis
Corpora commistus sucus hic egra iuvat
245Ulcera nata viris ferre vel vulnera facta;
Vel tumeant menbra, mollit oliva cutim.
Cuncta volunt olei misturas unguina multi.
Misturis olei nulla medela caret,
Nec satis externis morbos medicare sed intus
250Per postes ani viscera feda luit;
Plena venenosos capiunt olearia vermes
Curetur capitis ut mala tabe cutis.
Vellera mollescunt oleo superarrida fuso
Quo sine non posset pectine lana trahi.
255Temperiem capiunt isto moderante metalla.
Hoc acuit suco pila peruncta silex.
Non resecat lignum mordacis lamina serre
Stridentes moderet ni liquor iste sonos.
Sepe ignem generent girgilla fricata rudenti
260Ni sit hoc extinctus ipse liquore calor.
Nec cuius fuerat generis, quod in artibus usus
Tot dederit, prodest. putridiora gerit
Tergora, si sanies infecerit ulla ferarum;
Corrumpit pecudum fetor oliva putris.
265Forsan equi terebrata putret clavo unguis acuto,
Hanc nisi saniem fervidus igne trahit.
Si cunctas huius erumpnas dicere coner
Bis repleat Phebi cornua plena soror.
Sed redeo ad massam quam detorquentia linquunt.
270Mollia sunt avium crustula facta cibus.
Si magis et duras nuculas mola liquerit ullas
Innicit in furno pistor et igne coquit.
Delegit ast aliquas mulier pia vota datura,
Delegit ad lapidem queque suprema fricat
275Nucleus interior donec patet undique rosus,
Quem trahit actritum parvula cuspis acus.
His sutis per fila cavis pia dieta precesque
Dis data per numerum femmina virque notat.
Nonne parans sacra palmaria liba sacerdos
280Vere capit medio menbra novella sibi?
Omnia tunc hominum sectos ex arbore ramos
Dum sacra perficiunt agmina ferre vides.
Tunc vulgus puerile canens sacra carmina celis
Flaminis e manibus frondea menbra capit,
285Datque olei fomes in lampade lumina templis.
Hec sibi grata tamen munera trina puto,
Nec minus est gratum quod dicta est Palladis arbor.
Postquam percussit cuspide Pallas humum
Sorte sua contenta manet. solamina, Philli,
290Ex huius capias, Philli, labore volo;
Felicem te malo voces. tu nuntia veris
Tu vates aperis multa futura viris.
Tu reddis volucres mites feritate relicta.
Tu iam firmasti flaminis officium.
295Quod fors non memoras oblita referre iuvabit.
Dici facta sua prospera quisque cupit.
Tunc bene si recolis populo cum iurgia duro
Seditione virum procere mota forent
Perque alios proceres in eum quem flumine quondam
300Servavit positum stirpea cunba ducem,
Cumque horum vindex ingratos terra dehiscens
De medio populi sorserit ore viros,
Bisque decem decies et quinquaginta rebelles
Usserit irati flammea teda Iovis,
305Tunc Moyses duodena tribus in federis arca
Inde sacerdotis sceptra locare iubet
Atque ait in medio plebis, "cum fulserit ortus
Crastinus, est virga queque notanda michi,
Et cuius quecumque prius sua germina rumpet
310In florem et fructus flos dabit ipse suos,
Iuppiter hunc prolemque suam delegit in almum
Flaminis officium perpetuumque sacri,
Primitiasque dedit et sacri iure perhenni
Vota ministerii premia grata deo."
315Audiit hoc quercus quoniamque sacrata tonanti
Censuit hanc virgam fronde virere sua
Atque comas ornata suas de glande vetusta
Brachia concutiens adstitit ante Iovem.
Et iam Phebus erat et erat germana rogantes
320Hic ut det laurus hec quod oliva comas.
Pampineis redimita comis Semeleia proles
Instat proque suis vitibus orsa rogat.
Arboree Iovis ante pedes venere caterve
Innumere; supplex premia queque petit.
325Iuppiter aspiciens turbas hinc inde fluentes,
Sic michi, post aliis inde secutus ait,
"Cesaribus tu serta dabis. tu vatibus almis
Dulcia fronde tua premia cinge comas.
Omina des palme populis et pacis, oliva,
330Sitque tuus semper fomes in igne liquor.
Et quercus michi sacra sua responsa sub umbra
Quisque petet firmam qui volet esse fidem.
Et michi liba dabit cedron sub robore quercus
Ad tactum virge sacro adolenda foco,
335Quamquam parva fides vellus nisi roris in imbre
Areat et sacra lana madescat humo.
Nutristi iam glande viros; diademate querno
Pro conservato tempore cinge comas.
Tuque, Auguste, tuis ecterna laude triumphos
340Postibus apposita fronde teneto sua,
Nec minimus videatur honos quod ad arboris umbram
Agricole facient festa theatra tue."
Ad Bacchum revolutus ait, "sine munere vitis
Non tua sit. sed dos plurima ditet eam
345Cui quasi in spetie color unus; poma saporem
Cuncta quasi retinent nec variata nimis,
Sed tua diversi teneat sua poma coloris
Vitis. hec una rubet; albet hec; ista crocet.
Alter et his sapor, alter in his, atque alter in istis.
350Hic levis, hic firmus, neuter et iste sapor.
Causa licet sepe fuerint mera litis oborte,
Usque tamen firme vincula pacis erunt.
Cum dederit iugulum frigro Megentius ensi
Excussus linquens terga furentis equi,
355Tunc michi repletis reddentur vina lacunis
Et, Latium, templis musta litate meis
Cum leges renovabo sacri monimenta cruoris.
Post fruges habeant vina litata locum."
Atque alias speties hominum donavit in usus
360Vitibus innumeras, quas sua silva docet,
Preque aliis ceraso rubeum dedit ipse colorem;
Inde salutifera medica poma gerit.
Obtinuit frondes ecternas inde cupressus
Funeris ut signa tempore quoque daret.
365Altius extendens petit alta cacumina palma;
Ut faciles penset impetrat alta gradus.
Crustaque castanee voluerunt hyspida morsus
Orrentes ursi vulnificique suis.
A tinea numquam neque vult putredine rodi,
370Cuius odore fugit vipera tacta cedron.
Altera poma timens ledi sua grandia cedrus
Si caderent curvans brachia querit humum.
Sic cunctis tribuit sua dona Diespiter ipse
Atque arbor gaudet munere queque suo.
375Hinc nondum casus lacrimans oblita sinistri
Restabas tristis, Philli, dolore tacens.
Te deus aspiciens non quid vis possit amoris
Nescius est motus, Philli, dolore tuo;
Nam Iovis est proprium miserescere. "amigdole munus,"
380Inquit, "et vireat virgula fronde tua."
Turba fremens abiit. sic iam Romana reliquit
Atria mesta cohors. fastibus inde datis
Altera lux aderat. Moyses comitante caterva
Mane tabernaculo condita sceptra videt.
385Ruperat in florem lacrimas tua planta tumentes,
Et flos in fructus, munere leta Iovis.
Sic Arrontee florentis amigdola virge
Ornavit summas Phebo vidente comas.
Tunc dux narravit, "libamina sacra (videtis?)
390Sunt data Levitis primitieque sacris.
Testis adest virga quam federis arca recondit
Ut populi maneant signa rebellis, ait.
Cetera si cessent tibi que felicia narras,
Hoc satis est liceat ne tibi iure queri,
395Philli soror; nostro fletum solamine solvas
Et sortem nostram conpatiare simul.
Tu, quod amor valeat, amplexus et obscula quondam
Experta es. cunctos cuncta probasse iuvat.
Penitet heu quotiens sprevisse recordor amantem
400Et totiens Phebi deseruisse preces
Hei quotiens mecum! quid ego connubia tanti
Maxima cur renui stulta puella dei?
Dum virgo fueram quod virginis esset agebam.
Egissem nupta queque placenda viro.
405Maximus iste deus michi non dare munera nupte
Que dedit an poterat plurima? quippe puto.
Corpus humi positum deus iste perunxit amantis
Leucotoes donec turea virga fuit.
A Clitia offensus quam Phebus amaverat ante
410Non penam Clitie, sed sua dona dedit.
Hic cervi, Ciparisse, tibi de morte gementi
Perpetuas precibus prebuit iste comas.
Tu lusus percussus agens a pondere disci
In proprio semper flore legere puer.
415Pellicibus si tanta dabat, si dona nocenti
Et michi non habite premia tanta dedit,
Que michi legiptimo coniuncte iure marito
Quantaque contulerit munera Phebus amans?
Sic mecum crucior et dulcis amoris ymago
420Ecternum cruciat quam michi mente gero.
Omnia, Philli soror, experta remicte querelas;
Nam contenta tua sorte manere potes.
Carmina Phebeie quecumque puella videbit
Dampnes ad instar spernere nolle deos.