Claudianus, Claudius, Panegyricus dictus Manlio Theodoro consuli
Maurice Platnaeur, Ed.

Ipsa quidem Virtus pretium sibi, solaque late
Fortunae secura nitet nec fascibus ullis
erigitur plausuve petit clarescere vulgi.
nil opis externae cupiens, nil indiga laudis,
5divitiis animosa suis inmotaque cunctis
casibus ex alta mortalia despicit arce.
attamen invitam blande vestigat et ultro
ambit honor: docuit totiens a rure profectus
lictor et in mediis consul quaesitus aratris.
10te quoque naturae sacris mundique vacantem,
emeritum pridem desudatisque remotum
iudiciis eadem rursum complexa potestas
evehit et reducem notis imponit habenis.
accedunt trabeae: nil iam, Theodore, relictum,
15quo virtus animo crescat vel splendor honori.1
culmen utrumque tenes: talem te protinus anni
formavere rudes, et dignum vita curuli
traxit iter primaeque senes cessere iuventae.
iam tum canities animi, iam dulce loquendi [p. 340]
20pondus et attonitas sermo qui duceret aures,
mox undare foro victrix opulentia linguae
tutarique reos. ipsa haec amplissima sedes
orantem stupuit, bis laudatura regentem.
hinc te pars Libyae moderantem iura probavit,
25quae nunc tota probat; longi sed pignus amoris
exiguae peperere morae populumque clientem
publica mansuris testantur vocibus aera.
inde tibi Macetum tellus et credita Pellae
moenia, quae famulus quondam ditavit Hydaspes;
30tantaque commissae revocasti gaudia genti
mitibus arbitriis, quantum bellante Philippo
floruit aut nigri cecidit cum regia Pori.
Sed non ulterius te praebuit urbibus aula:
maluit esse suum; terris edicta daturus,
35supplicibus responsa venis. oracula regis
eloquio crevere tuo, nec dignius umquam
maiestas meminit sese Romana locutam.
hinc sacrae mandantur opes orbisque tributa
possessi, quidquid fluviis evolvitur auri,
40quidquid luce procul venas rimata sequaces
abdita pallentis fodit sollertia Bessi.
Ac velut expertus 1 lentandis navita tonsis
praeficitur lateri custos; hinc ardua prorae
temperat et fluctus tempestatesque futuras
45edocet; adsiduo cum Dorida vicerit usu,
iam clavum totamque subit torquere carinam: [p. 342]
sic cum clara diu mentis documenta dedisses,
non te parte sui, sed in omni corpore sumpsit
imperium cunctaque dedit tellure regendos
50rectores. Hispana tibi Germanaque Tethys
paruit et nostro diducta Britannia mundo,
diversoque tuas coluerunt gurgite voces
lentus Arar Rhodanusque ferox et dives Hiberus.
o quotiens doluit Rhenus, qua barbarus ibat,
55quod te non geminis frueretur iudice ripis!
unius fit cura viri, quodcumque rubescit
occasu, quodcumque dies devexior ambit.
Tam celer adsiduos explevit cursus honores;
una potestatum spatiis interfuit aetas
60totque gradus fati iuvenilibus intulit annis.
Postquam parta quies et summum nacta cacumen
iam secura petit privatum gloria portum,
ingenii redeunt fructus aliique labores,
et vitae pars nulla perit: quodcumque recedit
65litibus, incumbit studiis, animusque vicissim
aut curam imponit populis aut otia Musis.
omnia Cecropiae relegis secreta senectae
discutiens, quid quisque novum mandaverit aevo
quantaque diversae producant agmina sectae.
70Namque aliis princeps rerum disponitur aer;
hic confidit aquis; hic procreat omnia flammis. [p. 344]
alter in Aetnaeas casurus sponte favillas
dispergit revocatque deum rursusque receptis
nectit amicitiis quidquid discordia solvit.
75corporis hic damnat sensus verumque videri
pernegat. hic semper lapsurae pondera terrae
conatur rapido caeli fulcire rotatu
accenditque diem praerupti turbine saxi.
ille ferox unoque tegi non passus Olympo
80inmensum per inane volat finemque perosus
parturit innumeros angusto pectore mundos.
hi vaga collidunt caecis primordia plagis.
numina constituunt alii casusque relegant.
Graiorum obscuras Romanis floribus artes
85inradias, vicibus gratis formare loquentes
suetus et alterno verum contexere nodo.
quidquid Socratico manavit ab ordine, quidquid
docta Cleantheae sonuerunt atria turbae,
inventum quodcumque tuo, Chrysippe, recessu,
90quidquid Democritus risit dixitque tacendo
Pythagoras, uno se pectore cuncta vetustas
condidit et maior collectis viribus exit,
ornantur veteres et nobiliore magistro
in Latium spretis Academia migrat Athenis,
95ut tandem propius discat, quo fine beatum
dirigitur, quae norma boni, qui limes honesti;
quaenam membra sui virtus divisa domandis
obiectet vitiis; quae pars iniusta recidat,
quae vincat ratione metus, quae frenet amores;
100aut quotiens elementa doces semperque fluentis [p. 346]
materiae causas: quae vis animaverit astra
impuleritque choros; quo vivat machina motu;
sidera cur septem retro nitantur in ortus
obluctata polo; variisne meatibus idem
105arbiter an geminae convertant aethera mentes;
sitne color proprius rerum, lucisne repulsu
eludant aciem; tumidos quae luna recursus
nutriat Oceani; quo fracta tonitrua vento,
quis trahat imbriferas nubes, quo saxa creentur
110grandinis; unde rigor nivibus; quae flamma per auras
excutiat rutilos tractus aut fulmina velox
torqueat aut tristem figat crinita cometem.
Iam tibi compositam fundaverat ancora puppim,
telluris iam certus eras; fecunda placebant
115otia; nascentes ibant in saecula libri:
cum subito liquida cessantem vidit ab aethra
Iustitia et tanto viduatas iudice leges,
continuo frontem limbo velata pudicam
deserit Autumni portas, qua vergit in Austrum
120Signifer et noctis reparant dispendia Chelae.
pax avibus, quacumque volat, rabiemque frementes
deposuere ferae; laetatur terra reverso
numine, quod prisci post tempora perdidit auri.
ilia per occultum Ligurum se moenibus infert
125et castos levibus plantis ingressa penates
invenit aetherios signantem pulvere cursus,
quos pia sollicito deprendit pollice Memphis: [p. 348]
quae moveant momenta polum, quam certus in astris
error, quis tenebras solis causisque meantem
130defectum indicat numerus, quae linea Phoeben
damnet et excluso pallentem fratre relinquat.
ut procul adspexit fulgentia Virginis ora
cognovitque deam, vultus veneratus amicos
occurrit scriptaeque notas confundit harenae.
135Tum sic diva prior:

‘ Manli, sincera bonorum
congeries, in quo veteris vestigia recti
et ductos video mores meliore metallo:
iam satis indultum studiis, Musaeque tot annos
eripuere mihi. pridem te iura reposcunt:
140adgredere et nostro rursum te redde labori
nec tibi sufficiat transmissae gloria vitae.
humanum curare genus quis terminus umquam
praescripsit? nullas recipit prudentia metas.
adde quod haec multis potuit contingere sedes,
145sed meriti tantum redeunt actusque priores
commendat repetitus honos, virtusque reducit
quos fortuna legit.1 melius magnoque petendum
credis in abstrusa rerum ratione morari?
scilicet ilia tui patriam praecepta Platonis
150erexere magis, quam qui responsa secutus
obruit Eoas classes urbemque carinis
vexit et arsuras Medo subduxit Athenas?
Spartanis potuit robur praestare Lycurgus
matribus et sexum leges vicere severae [p. 350]
155civibus et vetitis ignavo credere muro
tutius obiecit nudam Lacedaemona bellis:
at non Pythagorae monitus annique silentes
famosum Oebalii luxum pressere Tarenti.

Quis vero insignem tanto sub principe curam
160respuat? aut quando meritis maiora patebunt
praemia? quis demens adeo qui iungere sensus
cum Stilichone neget? similem quae protulit aetas
consilio vel Marte virum? nunc Brutus amaret
vivere sub regno, tali succumberet aulae
165Fabricius, cuperent ipsi servire Catones.
nonne vides, ut nostra soror Clementia tristes
obtundat gladios fratresque amplexa serenos
adsurgat Pietas, fractis ut lugeat armis
Perfidia et laceris morientes crinibus hydri
170lambant invalido Furiarum vincla veneno?
exultat cum Pace Fides, iam sidera cunctae
liquimus et placidas inter discurrimus urbes.
nobiscum, Theodore, redi.

’

Subit ille loquentem
talibus: ‘agrestem dudum me, diva, reverti
175cogis et infectum longi rubigine ruris
ad tua signa vocas. nam quae mihi cura tot annis
altera quam duras sulcis mollire novales,
nosse soli vires, nemori quae commoda rupes,
quis felix oleae tractus, quae glaeba faveret
180frugibus et quales tegeret vindemia colles?
terribiles rursum lituos veteranus adibo
et desueta vetus temptabo caerula vector? [p. 352]
collectamque diu et certis utcumque locatam
sedibus in dubium patiar deponere famam?
185nec me, quid valeat natura fortior usus,
praeterit aut quantum neglectae defluat arti.
desidis aurigae non audit verbera currus,
nec manus agnoscit quem non exercuit arcum.
esse sed iniustum fateor quodcumque negatur
190iustitiae. tu prima hominem silvestribus antris
elicis et foedo deterges saecula victu.
te propter colimus leges animosque ferarum
exuimus. nitidis quisquis te sensibus hausit,
inruet intrepidus flammis, hiberna secabit
195aequora, confertos hostes superabit inermis.
ille vel Aethiopum pluviis solabitur aestus;
illum trans Scythiam vernus comitabitur aer.’
Sic fatus tradente dea suscepit habenas
quattuor ingenti iuris temone refusas.
200prima Padum Thybrimque ligat crebrisque micantem
urbibus Italiam; Numidas 1 Poenosque secunda
temperat; Illyrico se tertia porrigit orbi;
ultima Sardiniam, Cyrnum trifidamque retentat
Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur unda
205vel gemit Ionia, nec te tot lumina rerum
aut tantum turbavit onus; sed ut altus Olympi
vertex, qui spatio ventos hiemesque relinquit,
perpetuum nulla temeratus nube serenum
celsior exurgit pluviis auditque ruentes [p. 354]
210sub pedibus nimbos et rauca tonitrua calcat:
sic patiens animus per tanta negotia liber
emergit similisque sui, iustique tenorem
flectere non odium cogit, non gratia suadet.
nam spretas quis opes intactaque pectora lucro
215commemoret? fuerint aliis haec forte decora:
nulla potest laus esse tibi, quae crimina purget.
servat inoffensam divina modestia vocem:
temperiem servant oculi; nec lumina fervor
asperat aut rabidas suffundit sanguine venas,
220nullaque mutati tempestas proditur oris.
quin etiam sontes expulsa corrigis ira
et placidus delicta domas; nec dentibus umquam
instrepis horrendum, fremitu nec verbera poscis.
Qui fruitur poena, ferus est, legumque videtur
225vindictam praestare sibi; cum viscera felle
canduerint, ardet stimulis ferturque nocendi
prodigus, ignarus causae: dis proximus ille,
quem ratio, non ira movet, qui facta rependens
consilio punire potest, mucrone cruento
230se iactent alii, studeant feritate timeri
addictoque hominum cumulent aeraria censu.
lene fluit Nilus, sed cunctis amnibus extat
utilior nullo confessus murmure vires;
acrior ac rapidus tacitas praetermeat ingens
235Danuvius ripas; eadem dementia sani
gurgitis inmensum deducit in ostia Gangen.
torrentes inmane fremant lassisque minentur [p. 356]
pontibus et volvant spumoso vertice silvas:
pax maiora decet; peragit tranquilla potestas,
240quod violenta nequit, mandataque fortius urget
imperiosa quies. Idem praedurus iniquas
accepisse preces, rursus, quae digna petitu,
largior et facilis; nec quae comitatur honores,
ausa tuam leviter temptare superbia mentem.
245frons privata manet nec se meruisse fatetur,
quae crevisse putat; rigidi sed plena pudoris
elucet gravitas fastu iucunda remote,
quae non seditio, quae non insania vulgi
te viso lenita cadat? quae dissona ritu
250barbaries, medii quam non reverentia frangat?
vel quis non sitiens sermonis mella politi
deserat Orpheos blanda testudine cantus?
qualem te legimus teneri primordia mundi
scribentem aut partes animae, per singula talem
255cernimus et similes agnoscit pagina mores.
Nec dilata tuis Augusto iudice merces
officiis, illumque habitum, quo iungitur aulae
curia, qui socio proceres cum principe nectit,
quem quater ipse gerit, perfecto detulit anno
260deposuitque suas te succedente curules.
crescant virtutes fecundaque floreat aetas.
ingeniis patuit campus certusque merenti
stat favor: ornatur propriis industria donis.
surgite sopitae, quas obruit ambitus, artes.
265nil licet invidiae, Stilicho dum prospicit orbi [p. 358]
sidereusque gener. non hic violata curulis,
turpia non Latios incestant nomina fastos;
fortibus haec concessa viris solisque gerenda
patribus et Romae numquam latura pudorem.
270Nuntia votorum celeri iam Fama volatu
moverat Aonios audito consule lucos.
concinuit felix Helicon fluxitque Aganippe
largior et docti riserunt floribus amnes.
Uranie redimita comas, qua saepe magistra
275Manlius igniferos radio descripserat axes,
sic alias hortata deas: ‘ patimurne, sorores,
optato procul esse die nec limina nostri
consulis et semper dilectas visimus aedes?
notior est Helieone 1 domus. gestare curules
280et fasces subiisse libet. miracula plebi
colligite et claris nomen celebrate theatris.

Tu Iovis aequorei summersam fluctibus aulam
oratum volucres, Erato, iam perge quadrigas,
a quibus haud umquam palmam rapturus Arion.
285inlustret circum sonipes, quicumque superbo
perstrepit hinnitu Baetin, qui splendida potat
stagna Tagi madidoque iubas adspergitur auro.

Calliope, liquidas Alciden posce palaestras:
cuncta Palaemoniis manus explorata coronis
290adsit et Eleo pubes laudata Tonanti.

Tu iuga Taygeti frondosaque Maenala, Clio,
i Triviae supplex; non aspernata rogantem
amphitheatrali faveat Latonia pompae. [p. 360]
audaces legat ipsa viros, qui colla ferarum
295arte ligent certoque premant venabula nisu.
ipsa truces fetus captivaque ducat ab antris
prodigia et caedis sitientem differat arcum.
conveniant ursi, magna quos mole ruentes
torva Lycaoniis Helice miretur ab astris,
300perfossique rudant populo pallente leones,
quales Mygdonio curru frenare Cybebe
optet et Herculei mallent fregisse lacerti.
obvia fulminei properent ad vulnera pardi
semine permixto geniti, cum forte leaenae
305nobiliorem uterum viridis corrupit adulter;
hi maculis patres referunt et robore matres.
quidquid monstriferis nutrit Gaetulia campis,
Alpina quidquid tegitur nive, Gallica siquid
silva tenet, iaceat; largo ditescat harena
310sanguine; consumant totos spectacula montes.

Nec molles egeant nostra dulcedine ludi:
qui laetis risum salibus movisse facetus,
qui nutu manibusque loquax, cui tibia flatu,
cui plectro pulsanda chelys, qui pulpita socco
315personat aut alte graditur maiore cothurno,
et qui magna levi detrudens murmura tactu
innumeras voces segetis moderatus aenae
intonet erranti digito penitusque trabali
vecte laborantes in carmina concitet undas,
320vel qui more avium sese iaculentur in auras [p. 362]
corporaque aedificent celeri crescentia nexu,
quorum compositam puer amentatus in arcem
emicet et vinctu plantae vel cruribus haerens
pendula librato figat vestigia saltu.
325mobile ponderibus descendat pegma reductis
inque chori speciem spargentes ardua flammas
scaena rotet varios et fingat Mulciber orbis
per tabulas impune vagus pictaeque citato
ludant igne trabes et non permissa morari
330fida per innocuas errent incendia turres.
lascivi subito confligant aequore lembi
stagnaque remigibus spument inmissa canoris.

Consul per populos idemque gravissimus auctor
eloquii, duplici vita subnixus in aevum
335procedat pariter libris fastisque legendus.
accipiat patris exemplum tribuatque nepoti
filius et coeptis ne desit fascibus heres.
decurrat trabeata domus tradatque secures
mutua posteritas servatoque ordine fati
340Manlia continuo numeretur consule proles.

’