Claudianus, Claudius, De consulatu Stilichonis
Maurice Platnaeur, Ed.

---

Quem populi plausu, procerum quem voce petebas,
adspice, Roma, virum. iam tempora desine longae
dinumerare viae visoque adsurgcre semper
pulvere : non dubiis ultra torquebcre votis.
5totus adest oculis, aderat qui mentibus olim,
spe maior, fama melior. venerare curulem,
quae tibi restituit fasces ; complectere dextram,
sub iuga quae Poenos iterum Romana redegit.
excipe magnanimum pectus, quo frena reguntur
10imperii, cuius libratur sensibus orbis.
OS sacrum, quod in acre colis, miraris in auro,
cerne libens : hic est felix bellator ubique,
defensor Libyae, Rheni pacator et Histri.
Ostentare suos prisco si more labor es
15et gentes cuperet vulgo monstrare subactas, 15
certassent utroque pares a cardine laurus :
haec Alamannorum spoliis, Australibus ilia
ditior exuviis ; illinc flavente Sygambri [p. 44]
caesarie, nigris hinc Mauri crinibus irent.
20ipse albis veheretur equis currumque secutus
laurigerum festo fremuisset carmine miles.
hi famulos traherent reges ; hi facta metallo
oppida vel montes captivaque flumina ferrent.
hinc Libyci fractis lugerent cornibus amnes ;
25inde catenate gemeret Germania Rheno. 25
sed non inmodicus proprii iactator honoris
consul, Roma, tuus. non illum praemia tantum
quam labor ipse iuvat ; strepitus fastidit inanes
inque animis hominum pompa meliore triumphat.
30Non alium certe Romanae clarius arces
suscepere ducem, nec cum cedente rediret
Fabricius Pyrrho nec cum Capitolia curru
Pellaeae domitor Paullus conscenderet aulae.
nec similis Latias patefecit gloria portas
35post Numidas Mario, post classica Martis Eoi
Pompeio. nulli pars aemula defuit umquam,
quae gravis obstreperet laudi, stimulisque malignis
facta sequebatur quamvis ingentia livor :
solus hie invidiae fines virtute reliquit
40humanumque modum. quis enim livescere possit, 40
quod numquam pereant stellae ? quod luppiter olim
possideat caelum ? quod noverit omnia Phoebus ?
est aliquod meriti spatium, quod nulla furentis
invidiae mensura capit. ductoribus illis
45praeterea diversus erat favor : aequior ille
patribus invisus plebi ; popularibus illi
munito studiis languebat gratia patrum. [p. 46]
omnis in hoc uno variis discordia cessit
ordinibus ; laetatur eques plauditque senator
50votaque patricio certant plebeia favori.
O felix servata vocat quem Roma parentem !
o mundi communis amor, cui militat omnis
Gallia, quem regum thalamis Hispania nectit,
cuius et adventum crebris petiere Quirites
55vocibus et genero meruit praestante senatus !
non sic virginibus flores, non frugibus imbres,
prospera non fessis optantur flamina nautis,
ut tuus adspectus populo. quae numine tanto
litora fatidicas attollunt Delia laurus,
60venturi quotiens adfulsit Apollinis arcus ?
quae sic aurifero Pactoli fonte tumescit
Lydia, cum domitis adparuit Euhius Indis ?
nonne vides et plebe vias et tecta latere
matribus ? his, Stilicho, cunctis inopina reluxit
65te victore salus ! septem circumspice montes,
qui solis radios auri fulgore lacessunt,
indutosque arcus spoliis aequataque templa
nubibus et quidquid tanti struxere triumphi.
quantum profueris, quantam servaveris urbem,
70attonitis metire oculis. haec fabula certe
cuncta forent, si Poenus adhuc incumberet Austro.
Mos erat in veterum castris, ut tempora quercu
velaret, validis fuso qui viribus hoste
casurum potuit morti subduccre civem. [p. 48]
75at tibi quae poterit pro tantis civica reddi
moenibus ? aut quantae pensabunt facta coronae ?
nec solam populi vitam debere fatetur
armis Roma tuis ; sed, quo iucundior esset
lucis honoratae fructus, venerabile famae
80pondus et amissas vires et regna recepit.
iam non praetumidi supplex Orientis ademptam
legatis poscit Libyam famulosve precatur
(dictu turpe) suos : sed robore freta Gabino
te duce Romana tandem se vindicat ira.
85ipsa iubet signis bellaturoque togatus
imperat et spectant aquilae decreta senatus.
ipsa tibi trabeas ultro dedit, ipsa curulem
obtulit ultori fastosque ornare coegit.
Nil perdit decoris prisci nec libera quaerit
90saecula, cum donet fasces, cum proelia mandet ;
seque etiam crevisse videt. quis Gallica rura,
quis meminit Latio Senonum servisse ligones ?
aut quibus exemplis fecunda Thybris ab Arcto
vexit Lingonico sudatas vomere messes ?
95ilia seges non auxilium modo praebuit urbi,
sed fuit indicio, quantum tibi, Roma, liceret :
admonuit dominae gentes instarque tropaei
rettulit ignotum gelidis vectigal ab oris.
Hoc quoque maiestas augescit plena Quirini, [p. 50]
100rectores Libyae populo quod iiidice pallent
et post emeritas moderator quisque secures
discrimen letale subit, quid Poenus arator
intulerit, madidus quantum transmiserit Auster.
ardua qui late terris responsa dedere,
105hic trepidant humiles ; tremuit quos Africa nuper,
cernunt rostra reos. cani virtutibus aevi
materiam pandit Stilicho populumque vetusti
culminis inmemorem dominandi rursus in usum
excitat, ut magnos calcet metuendus honores,
110pendat iustitia crimen, pietate remittat
errorem purosque probet damnetque nocentes
et patrias iterum clemens exerceat artes.
Fallitur egregio quisquis sub principe credit
servitium. numquam libertas gratior extat
115quam sub rege pio. quos praeficit ipse regendis
rebus, ad arbitrium plebis patrumque reducit
conceditque libens, meritis seu praemia poscant
seu punire velint. posito iam purpura fastu
de se iudicium non indignatur haberi.
120sic docuit regnare socer, sic cauta iuventae ¹120
frena dedit, teneros sic moribus induit annos
verior Augusti genitor, fiducia belli,
pacis consilium : per quem squalore remote
pristina Romuleis infloruit artibus aetas,
125per quem fracta diu translataque paene potestas [p. 52]
non oblita sui servilibus exulat arvis,
in proprium sed ducta larem victricia reddit
fata solo fruiturque iterum, quibus haeserat olim,
auspiciis capitique errantia membra reponit.
130Proxime dis consul, tantae qui prospicis urbi,
qua nihil in terris complectitur altius aether,
cuius nec spatium visus nec corda decorem
nec laudem vox ulla capit ; quae luce metalli
aemula vicinis fastigia conserit astris ;
135quae septem scopulis zonas imitatur Olympi ;
armorum legumque parens quae fundit in omnes
imperium primique dedit cunabula iuris.
haec est exiguis quae finibus orta tetendit
in geminos axes parvaque a sede profecta
140dispersit cum sole manus. haec obvia fatis
innumeras uno gereret cum tempore pugnas,
Hispanas caperet, Siculas obsideret urbes
et Gallum terris prosterneret, aequore Poenum,
numquam succubuit damnis et territa nullo
145vulnere post Cannas maior Trebiamque fremebat
et, cum iam premerent flammae murumque feriret
hostis, in extremos aciem mittebat Hiberos
nec stetit Oceano remisque ingressa profundum
vincendos alio quaesivit in orbe Britannos.
150haec est in gremium victos quae sola recepit
humanumque genus communi nomine fovit
matris, non dominae ritu, civesque vocavit
quos domuit nexuque pio longinqua revinxit. [p. 54]
huius pacificis debemus moribus omnes,
155quod veluti patriis regionibus utitur hospes ;
quod sedem mutare licet ; quod cernere Thylen
lusus et horrendos quondam penetrare recessus ;
quod bibimus passim Rhodanum, potamus Orontem ;
quod cuncti gens una sumus. nec terminus umquam
160Romanae dicionis erit, nam cetera regna
luxuries vitiis odiisque superbia vertit :
sic male sublimes fregit Spartanus Athenas
atque idem Thebis cecidit ; sic Medus ademit
Assyrio Medoque tulit moderamina Perses ;
165subiecit Persen Macedo, cessurus et ipse
Romanis. haec auguriis firmata Sibyllae,
haec sacris animata Numae. huic 1 fulmina vibrat
Iuppiter ; hanc tota Tritonia Gorgone velat.
arcanas huc Vesta faces, huc orgia Bacchus
170transtulit et Phrygios genetrix turrita leones ;
hue defensurus morbos Epidaurius hospes
reptavit placido tractu, vectumque per undas
insula Paeonium texit Tiberina draconem.
Hanc tu cum superis, Stilicho praeclare, tueris,
175protegis hanc clipeo patriam regumque ducumque
praecipueque tuam. dedit haec exordia lucis
Eucherio puerumque ferens hic regia mater
Augusto monstravit avo ; laetatus at ille
sustulit in Tyria reptantem veste nepotem,
180Romaque venturi gaudebat praescia fati,
quod te iam tanto meruisset pignore civem.
Nee tamen ingratum nec, qui benefacta referre [p. 56]
nesciat, hunc credas populum. si volvere priscos
annales libeat : quotiens hic proelia sumpsit
185pro sociis ! quotiens dono concessit amicis
regibus Ausonio quaesitas sanguine terras !
publica sed numquam tanto se gratia fudit
adsensu : quis enim princeps non omnibus egit
obsequiis dominum sese patremque vocari,
190quod tibi continuis resonant convexa diebus ?
macte novis consul titulis ! Mavortia plebes
te dominum Bruto non indignante fatetur
et, quod adhuc nullo potuit terrore coacta
libertas Romana pati, Stilichonis amori
195detulit. exultant avidi, quocumque decorus
conspiciare loco, nomenque ad sidera tollunt
nec vaga dilecto satiantur lumina vultu :
seu circum trabeis fulgentibus aureus intres,
seu celebres ludos, solio seu fultus eburno
200cingas iure forum, denso seu turbine vulgi
circumfusa tuae conscendant rostra secures.
Quae vero procerum voces, quam certa fuere
gaudia, cum totis exurgens ardua pennis
ipsa duci sacras Victoria panderet aedes !
205o palma viridi gaudens et amica tropaeis
custos imperii virgo, quae sola mederis
vulneribus nullumque doces sentire laborem,
seu tibi Dictaeae placuerunt astra Coronae
seu magis aestivo sedes vicina Leoni,
210seu sceptrum sublime Iovis seu Palladis ambis
aegida, seu fessi mulces suspiria Martis,
adsis perpetuum Latio votisque senatus
adnue, diva, tui. Stilicho tua saepius ornet [p. 58]
limina teque simul rediens in castra reducat.
215hunc bellis comitare favens, hunc redde togatum
consiliis. semper placidis te moribus egit
servavitque piam victis nec polluit umquam
laurum saevitia. cives nec fronte superba
despicit aut trepidam vexat legionibus urbem ;
220sed verus patriae consul cessantibus armis
contentus lictore venit nec inutile quaerit
ferri praesidium solo munitus amore.
Magnarum nec parens opum geminare profundas
distulit impensas, sed post miracula castris
225edita vel genero Romae maiora reservat.
auratos Rhodiis imbres nascente Minerva
indulsisse Iovem perhibent, Bacchoque paternum
iam pulsante femur mutatus palluit Hermus
in pretium, votique famem passurus avari
230ditabat rutilo quidquid Mida tangeret auro ;
fabula seu verum canitur : tua copia vicit
fontem Hermi tactumque Midae pluviamque Tonantis.
obscurat veteres obscurabitque futuros
par donis armisque manus ; si solveret ignis
235quot dedit inmanes vili pro pondere massas
argenti, potuere lacus et flumina fundi.
Nee tibi, quae pariter silvis dominaris et astris,
exiguam Stilicho movit, Latonia, curam :
tu quoque nobilibus spectacula nostra laboras
240inlustrare feris summoque in vertice rupis
Alpinae socias arcu cessante pudicas [p. 60]
et pharetratarum comitum inviolabile cogis
concilium, veniunt umcros et brachia nudae
armataeque manus iaculis et terga sagittis,
245incomptae pulchraeque tamen ; sudoribus ora
pulverulenta rubent, sexum nec cruda fatetur
virginitas ; sine lege comae ; duo cingula vestem
crure tenus pendere vetant. praecedit amicas
flava Leontodame, sequitur nutrita Lycaeo
250Nebrophone telisque domat quae Maenala Thero.
ignea Cretaea properat Britomartis ab Ida
et cursu Zephyris numquam cessura Lycaste.
iungunt se geminae metuenda feris Hecaerge
et soror, optatum numen venantibus, Opis
255progenitae Scythia : divas nemorumque potentes
fecit Hyperboreis Delos praelata pruinis.
hae septem venere duces ; exercitus alter
Nympharum incedunt, acies formosa Dianae,
centum Taygeti, centum de vertice Cynthi
260et totidem casto genuit quas flumine Ladon.
has ubi collectas vidit, sic Delia coepit :
‘ O sociae, mecum thalami quae iura perosae
virgineo gelidos percurritis agmine montes,
cernitis ut Latio superi communibus ornent
265hunc annum studiis ? quantos Neptunus equorum
donet ab orbe greges ? laudi quod nulla canendae
fratris plectra vacent ? nostram quoque sentiat idem
quam meritis debemus opem. non spicula poscit
iste labor ; maneant clausis nunc sicca pharetris,
270omnis et a solitis noster venatibus arcus [p. 62]
temperet ; in solam cruor hic servetur harenam.
retibus et clatris dilata morte tenendae
ducendaeque ferae, cupidas arcete sagittas ;
consulis in plausum casuris parcite monstris.
275acceleret divisa manus : mihi cursus anhelas
tenditur ad Syrtes, mecum Dictynna Lycaste
et comes Opis eat ; steriles iuvat ire per aestus :
namque feras aliis tellus Maurusia donum
praebuit, huic soli debet sed victa tributum.
280dum nos horribiles Libyae scrutamur alumnos,
Europae vos interea perquirite saltus
et scopulos. posita ludat formidine pastor
securisque canat Stilichonem fistula silvis.
pacet muneribus montes qui legibus urbes.’
285Dixit et extemplo frondosa fertur ab Alpe
trans pelagus ; cervi currum subiere iugales,
quos decus esse deae primi sub limine caeli
roscida fecundis concepit Luna cavernis :
par nitor intactis nivibus ; frons discolor auro
290germinat et spatio summas aequantia fagos
cornua ramoso surgunt procera metallo.
Opis frena tenet, fert retia rara Lycaste
auratasque plagas, inmortalesque Molossi
latrantes mediis circum iuga nubibus ibant.
295quinque aliae paribus (Phoebe sic iusserat) armis
diversa regione ruunt ducitque cohortem
quaeque suam. variae formis et gente sequuntur
ingenioque canes, illae gravioribus aptae
morsibus, hae pedibus celeres, hae nare sagaces, [p. 64]
300hirsutaeque fremunt Cressae tenuesque Lacaenac
magnaque taurorum fracturae colla Britannae.
Dalmatiae lucos abruptaque brachia Pindi
sparsa comam Britomartis agit. tu Gallica cingis
lustra, Leontodame, Germanorumque paludes
305eruis et si quis defensus harundine Rheni
vastus aper nimio dentes curvaverat aevo.
nubiferas Alpes Appenninique recessus
Garganique nives Hecaerge prompta fatigat,
speluncas canibus Thero rimatur Hiberas
310informesque cavis ursos detrudit ab antris,
quorum saepe Tagus manantes sanguine rictus
non satiavit aquis et quos iam frigore segnes
Pyrenaea tegit latebrosis frondibus ilex.
Cyrnaeis Siculisque iugis venata virago
315Nebrophone cervos aliasque in vincula cogit
non saevas pecudes, sed luxuriantis harenae
delicias, pompam nemorum.

Quodcumque tremcndum
dentibus aut insigne iubis aut nobile cornu
aut rigidum saetis, capitur decus omne timorque
320silvarum. non cauta latent, non mole resistunt
fortia, non volucri fugiunt pernicia cursu.
haec laqueis innexa gemunt ; haec clausa feruntur
ilignis domibus. fabri nec tigna polire
sufficiunt ; rudibus fagis texuntur et ornis
325frondentes caveae. ratibus pars ibat onustis
per freta vel fluvios : exanguis dextera torpet
remigis et propriam metuebat navita mercem.
per terram pars ducta rotis, longoque morantur [p. 66]
ordine plaustra vias montanis plena triumphis
330et fera sollicitis vehitur captiva iuvencis,
explebat quibus ante famem, quotiensque reflexi
conspexere boves, pavidi temone recedunt.
Iamque pererratis Libyae flagrantibus oris
legerat eximios Phoebi germana leones,
335Hesperidas qui saepe fugant ventoque citatis
terrificant Atlanta iubis armentaque longe
vastant Aethiopum quorumque impune fragosa
murmura pastorum numquam venere per aures.
non illos tacdae ardentes, non strata superne
340lapsuro virgulta solo, non vocibus haedi
pendentis stimulata fames, non fossa fefellit ;
ultro se voluere capi gaudentque videri
tantae praeda deae. respirant pascua tandem ;
agricolae reserant iam tuta mapalia Mauri.
345tum virides pardos et cetera colligit Austri
prodigia inmanesque simul Latonia dentes,
qui secti ferro in tabulas auroque micantes
inscripti rutilum caelato consule nomen
per proceres et vulgus eant. stupor omnibus Indis
350plurimus ereptis elephas inglorius errat
dentibus : insedit nigra cervice gementum
et fixum dea quassat ebur penitusque cruentis
stirpibus avulsis patulos exarmat hiatus,
ipsos quin etiam nobis miracula vellet
355ducere : sed pigra cunctari mole veretur.
Tyrrhenas fetus Libycos amplexa per undas [p. 68]
classis torva 1 sonat, caudamque in puppe retorquens
ad proram iacet usque leo : vix sublevat unum
tarda ratis ! fremitus stagnis auditur in imis
360cunctaque prosiliunt cete terrenaque Nereus
confert monstra suis et non aequare fatetur.
aequora sic victor quotiens per rubra Lyaeus
navigat, intorquet clavum Silenus et acres
adsudant tonsis Satyri taurinaque pulsu
365Baccharum Bromios invitant tympana remos :
transtra ligant hederae, malum circumflua vestit
pampinus, antennis inlabitur ebria serpens,
perque mero madidos currunt saliuntque rudentes
lynces et insolitae mirantur carbasa tigres.