Celsus, De Medicina
Charles Victor Daremberg, Ed.

---

VI De oculorum morbis.

[1a] Sed haec quidem mediocria sunt. Ingentibus vero et variis casibus oculi nostri patent: qui qüum magnam partem ad vitae simul et usum et dulcedinem conferant, summa cura tuendi sunt. Protinus autem orta lippitudine, quaedam notae sunt, ex quibus, quid eventurum sit, colligere possimus. Nam si simul et lacrima et tumor et crassa pituita coeperint; si ea pituita lacrimae mixta est; neque lacrima calida est, pituita vero alba et mollis, tumor non durus. longae valetudinis metus non est. [1b] At si lacrima multa et calida, pituitae paulum, tumor modicus est, idque in uno oculo est; longum id, sed sine periculo, futurum est. Idque lippitudinis genus minime cum dolore est; sed vix ante vicesimum diem tollitur¹: nonnumquam per duos menses durat. Quandocumque finitur, pituita alba et mollis esse incipit, lacrimaeque miscetur. At si simul ea utrumque oculum invaserunt, potest esse brevior, sed periculum ulcerum est. Pituita autem sicca et arida dolorem quidem movet, sed maturius desinit; nisi quid exulceravit. [1c] Tumor magnus, si sine dolore est, et siccus, sine ullo periculo est: si siccus quidem, sed cum dolore est, fere exulcerat; et nonnumquam ex eo casu fit, ut palpebra cum oculo glutinetur. Ejusdem exulcerationis timor in palpebris pupillisve est, ubi super magnum dolorem lacrimae salsae calidaeque eunt; aut etiam si, tumore jam finito, diu lacrima cum pituita profluit. Pejus etiamnum est, ubi pituita pallida aut livida est, lacrima calida et multa profluit, caput calet, a temporibus ad oculos dolor pervenit, nocturna vigilia urget: siquidem sub his [p. 226] oculus plerumque rumpitur; votumque est, ut tantum exulceretur. Intus ruptum oculum febricula juvat: si foras jam ruptus procidit, sine auxilio est. Si de nigro aliquid albidum factum est, diu manet. At si asperum et crassum est, etiam post curationem vestigium aliquod relinquit. Curari vero oculos sanguinis detractione, medicamento (sc. purgante), balneo , vino, vetustissimus auctor Hippocrates² memoriae prodidit. Sed eorum tempora et causas parum explicuit: in quibus medicinae summa est. Neque minus in abstinentia et alvi ductione saepe auxilii est. Hos igitur interdum inflammatio occupat: ubi cum tumore in his dolor est; sequiturque pituitae cursus, nonnumquam copiosior vel acrior, nonnumquam utraque parte moderatior. In ejusmodi casu prima omnium sunt quies et abstinentia. Ergo primo die, loco obscuro cubare debet sic, ut a sermone quoque abstineat; nullum cibum assumere; si fieri potest, ne aquam quidem; sin minus, certe quam minimum ejus. Quod si graves dolores sunt, commodius secundo die; si tamen res urget, etiam primo sanguis mittendus est; utique si in fronte venae tument, si firmo corpore materia superest. Si vero minor impetus minus acrem curationem requirit, alvum, sed nonnisi secundo tertiove die, duci oportet. At [1g] modica inflammatio neutrum ex his auxilium desiderat; satisque est uti quiete et abstinentia. Neque tamen in lippientibus longum jejunium necessarium est, ne pituita tenuior atque acrior fiat: sed secundo die dari debet id, quod levissimum videri potest ex iis, quae pituitam faciunt crassiorem; qualia sunt ova sorbilia: si minor vis urget, pulticula quoque, aut panis ex lacte. Insequentibusque diebus, quantum inflammationi detrahetur, tantum adjici cibis poterit; sed generis ejusdem: utique ut nihil salsum, nihil acre, nihil ex iis, quae extenuant, sumatur; nihil potui praeter aquam. [1h] Et victus quidem ratio talis maxime necessaria est. Protinus autem primo die croci p. )-(. I. et farinae candidae quam tenuissimae p. )-(. II. excipere oportet ovi albo, donec mellis crassitudinem habeat: idque in linteolum illinere, et fronti agglutinare, ut, compressis venis, pituitae impetum cohibeat. Si crocum non est, tus idem [p. 227] facit. Linteolo an lana excipiatur, nihil interest. Superinungi vero oculi debent sic, ut croci quantum tribus digitis comprehendi potest, sumatur, myrrhae ad fabae, papaveris lacrimae ad lenticulae magnitudinem, eaque cum passo conterantur, et specillo super oculum inducantur. aliud ad idem: myrrhae p.)-(. z. mandragorae succi p . )-(. I. papaveris lacrimae p. )-(. II. foliorum rosae, cicutae seminis, singulorum p. )-(. III. acaciae p. )-(. IV. gummis p. )-(. VIII. [1k] [39a] Et haec quidem interdiu: noctu vero, quo commodior quies veniat, non alienum est, superimponere candidi panis interiorem partem ex vino subactam: nam et pituitam reprimit, et, si quid lacrimae processit, absorbet, et oculum glutinari non patitur. Si grave id et durum, propter magnum oculorum dolorem, videtur, ovi et album et vitellus in vas defundendum est; adjiciendumque eo mulsi paulum, idque digito permiscendum: ubi facta unitas est, demitti debet lana mollis bene carpta, quae id excipiat, superque oculos imponi. [1l] Ea res et levis est, et refrigerando pituitam coercet, et non exarescit, et glutinari oculum non patitur. Farina quoque hordeacea cocta, et cum malo cotoneo cocto mixta, commode imponitur. Neque ab ratione abhorret, etiam penicillo potissimum uti expresso, si levior impetus est, ex aqua; si major, ex posca. Priora fascia deliganda sunt, ne per somnum cadant: at hoc superimponi satis est, quia et reponi ab ipso commode potest; et quum inaruit, iterum madefaciendum est. [1m] Si tantum mali est, ut somnum diu prohibeat, eorum aliquid dandum est, quae ἀνώδυνα Graeci appellant: satisque est puero, quod ervi; viro, quod fabae magnitudinem impleat. In ipsum vero oculum primo die, nisi modica inflammatio est, nihil recte conjicitur; saepe enim potius concitatur eo pituita, quam minuitur. A secundo die, gravi quoque lippitudini per indita medicamenta recte succurritur, ubi vel jam sanguis missus, vel alvus ducta est, aut neutrum necessarium esse manifestum est.

[2] Multa autem multorumque auctorum collyria ad id apta sunt; novisque etiamnum mixturis temperari possunt; quum lenia medicamenta, et modice reprimentia, facile et varie misceantur. Ego nobilissima exsequar.

[p. 228] [3] Est igitur Philonis, quod habet cerussae elotae, spodii, gummis singulorum p. )-(. I. papaveris lacrimae combustae p. )-(. II. Illud scire oportet hic quoque omnia medicamenta, singula primum per se teri, deinde mixta iterum, adjecta paulatim vel aqua, vel alio humore: gummi, quum quasdam alias facultates habeat, hoc maxime praestare, ut, ubi collyria facta inaruerunt, glutinata sint, neque frientur.

[4] dionysi vero collyrium est: papaveris lacrimae combustae, donec tenerescat, p. )-(. I. aeris combusti, cummis, singulorum p. )-(. II. spodii p. )-(. IV.

[5] [5a] Cleonis nobile admodum: papaveris lacrimae frictae p. )-(. I. croci p. )-(. z. gummis p.)-(.I.quibus, dum teruntur, adjicitur rosae succus. Aliud ejusdem valentius: squamae aeris, quod στόμωμα appellant, p. )-(. I. croci p. )-(. II. spodii p. )-(. Iv. plumbi eloti et combusti [5b] p. )-(. VI. gummis tantumdem. Attalium³ quoque ad idem est, maxime ubi multa pituita profluit: castorei p. )-(. z. aloes p. )-(. z. croci p. )-(. I. myrrhae p. )-(. II. Lucii p. )-(. III. cadmiae curatae p. )-(. VIII. stibis tantumdem, acaciae succi p. )-(. XII. Quod gummi hoc non habet, liquidum in pyxidicula servatur. Theodotus vero huic compositioni adjecit papaveris lacrimae combustae p. )-(. z. aeris combusti et eloti p. )-(. II. nucleos palmarum combustos numero xx. gummis p.)-(. XII.

[6] At ipsius Theodoti, quod a quibusdam ἀχάριστον nominatur, ejusmodi est: castorei, nardi indici, singulorum p. )-(. I. lycii p. )-(. z. papaveris lacrimae tantumdem, myrrhae p. )-(. II. croci, cerussae elotae, aloes, singulorum p. )-(. III. cadmiae botryitidis elotae, aeris combusti, singulorum p. )-(. VIII. gummis p. )-(. XVIII. acaciae succi p. )-(. xx. stibis tantumdem; quibus aqua pluviatilis adjicitur.

[7] Praeter haec, ex frequentissimis collyriis est, id quod quidam cycnon, quidam a cinereo colore τέφριον appellant: Amyli, tragacanthae, acaciae succi, gummis, singulorum p. )-(. I. papaveris lacrimae p. )-(. II. cerussae elotae p. )-(. IV. spumae argenti elotae p. )-(. VIII. quae aeque ex aqua pluviatili conteruntur.

[p. 229] [8] [8a] Euelpides autem, qui aetate nostra maximus fuit ocularius medicus, utebatur eo, quod ipse composuerat: trygodes nominabat: Castorei p. )-(. z z. lycii, nardi, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. I. croci, myrrhae, aloes, singulorum p. )-(. IV. aeris combusti p. )-(. VIII. cadmiae et stibis, singulorum p. )-(. XII. acaciae succi p. )-(. XXVI. gummi tantumdem.

[8b] Quo gravior vero quaeque inflammatio est, eo magis leniri medicamentum debet, adjecto vel albo ovi, vel muliebri lacte. Ac si neque medicus, neque medicamentum praesto est, saepius utrumlibet horum in oculos penicillo ad id ipsum facto infusum, id malum lenit. Ubi vero aliquis relevatus est, jamque cursus pituitae constitit, reliquias fortasse leviores futuras discutiunt balneum et vinum. [8c] Igitur lavari debet, leviter ante ex oleo perfricatus, diutiusque in cruribus et feminibus; multaque calida aqua fovere oculos; deinde per caput prius calida, tum egelida perfundi: a balneo cavere ne quo frigore afflatuve laedatur: post haec cibo paulo pleniore, quam ex eorum dierum consuetudine, uti, vitatis tamen omnibus pituitam extenuantibus; vinum bibere leve, subausterum, modice vetus, neque effuse, neque timide; ut neque cruditas ex eo, et tamen somnus fiat, lenianturque intus latentia acria. Sed [8d] si quis in balneo sensit majorem oculorum perturbationem, quam attulerat; quod incidere iis solet, qui manente adhuc pituitae cursu festinarunt; quam primum discedere debet; nihil eo die vini assumere, cibi minus etiam, quam pridie: deinde quum primum satis pituita substitit, iterum ad usum balnei redire. Solet tamen evenire nonnumquam, sive tempestatum vitio, sive corporis, ut pluribus diebus neque dolor, neque inflammatio, et minime pituitae cursus finiatur. Quod ubi incidit, jamque ipsa vetustate res matura est, ab iisdem auxilium petendum est, id est balneo ac vino. [8e] Haec enim ut in recentibus malis aliena sunt, quia concitare ea possunt et accendere; sic in veteribus, quae nullis auxiliis cesserunt, admodum efficacia esse consuerunt: videlicet hic quoque, ut alibi, quum secunda vana fuerint, contrariis adjuvantibus. Sed ante tonderi ad cutem convenit: deinde in balneo aqua calida quamplurima [p. 230] caput atque oculos fovere: tum utrumque penicillo detergere, et ungere caput irino; continereque in lectulo se, donec omnis calor, qui conceptus est, finiatur, desinatque sudor, qui necessario in capite collectus est: [8f] tum ad idem cibi vinique genus veniendum, sic, ut potiones meracae sint; obtegendumque caput, et quiescendum. Saepe enim post haec gravis somnus, saepe sudor, saepe alvi dejectio pituitae cursum finit. Si levatum malum est; quod aliquanto saepius fit; per plures dies idem fieri oportet, donec ex toto sanitas restituatur. Si diebus iisdem alvus nihil reddit, ducenda est, quo magis superiores partes leventur.

[8g] Nonnumquam autem ingens inflammatio tanto impetu erumpit, ut oculos sua sede propellat: πρόπτωσιν id, quoniam oculi procidunt, Graeci appellant. His utique, si vires patiuntur, sanguinem mitti; si id fieri non potest, alvum duci, longioremque inediam indici, necessarium est. Opus autem lenissimis medicamentis est: ideoque Cleonis collyrio quidam, quod ex duobus ante positum est, utuntur. Sed optimum est Nilei; neque de ullo magis inter omnes auctores convenit.

[9] [9a] Id habet nardi indici, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. —. gummis p.)-(. I. croci p. )-(. II. foliorum rosae recentium p. )-(. IV. quae vel aqua pluviatili, vel vino levi, subaustero coguntur. Neque alienum est malicorium, vel sertulam campanam ex vino coquere, deinde conterere; aut murtam nigram cum rosae foliis miscere; aut hyoscyami folia cum ovi cocti vitello; aut farinam cum acaciae succo, vel passo, aut mulso: quibus si folia quoque papaveris adjiciuntur, aliquanto valentiora sunt. [9b] Horum aliquo praeparato, penicillo fovere oculos oportet ex aqua calida expresso, in qua ante vel murti vel rosae folia decocta sint: deinde ex illis aliquid imponi. Praeter haec ab occipitio, incisa cute, cucurbitula adhibenda est. Quod si per haec restitutus oculus in sedem suam non est, eodemque modo prolapsus permanet, scire oportet lumen esse amissum; deinde futurum, ut aut indurescat is, aut in pus vertatur. Si suppuratio se ostendit, ab eo angulo, qui tempori propior est, incidi oculus debet; ut, effuso pure, et inflammatio ac dolor finiatur, [p. 231] et intus tunicae residant, quo minus foeda postea facies sit: [9c] utendum deinde vel iisdem collyriis est ex lacte aut ovo; vel croco, cui album ovi misceatur. At si induruit, et sic emortuus est, ne in pus verteretur, quatenus foede prominebit, excidendum erit sic, ut hamo summa tunica apprehendatur, infra id deinde scalpellus incidat: tum eadem medicamenta erunt conjicienda, donec omnis dolor finiatur. Iisdem medicamentis in eo quoque oculo utendum est, qui primum procidit, deinde per plura loca fissus est.

[10] Solent etiam carbunculi ex inflammatione nasci, nonnumquam in ipsis oculis, nonnumquam in palpebris: et in his ipsis, modo ab interiore, modo ab exteriore parte. In hoc casu alvus ducenda est; cibus minuendus; lac potui dandum, ut acria, quae laeserunt, leniantur. Quod ad cataplasmata et medicamenta pertinet, iis utendum quae adversus inflammationem proposita sunt: atque hic quoque Nilei collyrium optimum est. Si tamen carbunculus in exteriore palpebrae parte est, ad cataplasmata aptissimum est lini semen ex mulso coctum; aut, si id non est, tritici farina eodem modo cocta.

[11] Pusulae quoque ex inflammatione interdum oriuntur. Quod si inter initia protinus incidit, magis etiam servanda sunt, quae de sanguine et quiete supra proposui: sin serius quam ut sanguis mitti possit, alvus tamen ducenda est: si id quoque aliqua res inhibet, utique victus ratio servanda est. Medicamentis autem hic quoque lenibus opus est, quale Nilei, quale Cleonis est.

[12] Id quoque, quod Philaletles vocatur, huc aptum est. Myrrhae, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. I. plumbi eloti, terrae samiae, quae ἀστήρ vocatur, tragacanthae, singulorum p. )-(. IV. stibis cocti, amyli, singulorum p. )-(. VI. spodii eloti, cerussae elotae, singulorum p. )-(. viii. quae aqua pluviatili excipiuntur. Usus collyrii vel ex ovo, vel ex lacte est.

[13] Ex pusulis ulcera interdum fiunt; eaque recentia aeque lenibus medicamentis nutrienda sunt, et iisdem fere, quae supra⁴ in pusulis posui. Fit quoque proprie ad haec, quod διὰ λιβάνου vocatur. Habet aeris [p. 232] combusti et eloti, papaveris lacrimae frictae, singulorum p. )-(. I. spodii eloti, turis, stibis combusti et eloti, myrrhae,gummis, singulorum p. )-(. II.

[14] Evenit etiam, ut oculi, vel ambo, vel singuli, minores fiant, quam esse naturaliter debeant: idque et acer pituitae cursus in lippitudine efficit, et continuati fletus, et ictus parum bene curati. In his quoque iisdem lenibus medicamentis ex muliebri lacte utendum est: cibis vero iis, qui maxime corpus alere et implere consuerunt: vitandaque omni modo causa, quae lacrimas excitet, curaque domesticorum: quorum etiam si quid tale incidit, ejus notitiae subtrahendum. Atque acria quoque medicamenta, et acres cibi non alio magis nomine his nocent, quam quod lacrimas movent.

[15] Genus quoque vitii est, quo inter pilos palpebrarum pediculi nascuntur: φθειρίασιν Graeci nominant. Quod quum ex malo corporis habitu fiat, raro non ultra procedit: sed fere tempore interposito pituitae cursus acerrimus sequitur; exulceratisque vehementer oculis, aciem quoque ipsam corrumpit. His alvus ducenda est; caput ad cutem tondendum, diuque quotidie jejunis perfricandum; his ambulationibus aliisque exercitationibus diligenter utendum; gargarizandumque ex mulso, in quo nepeta et pinguis ficus decocta sit; saepe in balneo multa calida aqua fovendum caput; vitandi acres cibi; lacte vinoque pingui utendum; bibendumque liberalius, quam edendum est. Medicamenta vero intus quidem lenia danda sunt, ne quid acrioris pituitae concitent; super ipsos vero pediculos alia, quae necare eos, et prohibere, ne similes nascantur, possint. Ad id ipsum spumae nitri p. )-(. I. sandarachae p. )-(. I. uvae taminiae p. )-(. I. simul teruntur, adjiciturque vetus oleum pari portione, atque acetum, donec ei mellis crassitudo sit.

[16] [16a] Hactenus oculorum morbi lenibus medicamentis nutriuntur. Genera deinde alia sunt, quae diversam curationem desiderant; fereque ex inflammationibus nata, sed finitis quoque his manentia. Atque in primis in quibusdam perseverat tenuis pituitae cursus. Quibus alvus inferiore parte evocanda est, demendumque aliquid ex cibo. Neque alienum est illini frontem compositione Andreae: quae habet gummis [p. 233] p. ) (. I. cerussae, stibis, singulorum p. )-(. II. spumae argenti coctae et elotae p. )-(. IV. [16b] Sed ea spuma ex aqua pluviatili coquitur, et arida haec medicamenta ex succo myrti conteruntur. His illita fronte, cataplasma quoque superinjiciendum est ex farina, quae frigida aqua coacta sit, cuique aut acaciae succus, aut cupressus adjecta sit. Cucurbitula quoque, inciso vertice, recte accommodatur; aut ex temporibus sanguis mittitur. Inungi vero eo debet, quod habet squamae aeris, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. I. cervini cornus combusti et eloti, plumbi eloti, gummis, singulorum p. )-(. IV. turis p. )-(. XII. Hoc collyrium, quia cornus habet, διὰ χέρατος nominatur. quotienscumque non adjicio, quod genus humoris adjiciendum sit, aquam intelligi volo.

[17] Ad idem Euelpidis, quod μεμιγμένον nominabat. In eo papaveris lacrimae, et albi piperis, singulae unciae sunt, gummi libra, aeris combusti p. )-(. I. s. Inter has autem curationes, post intermissionem aliquam, prosunt balneum et vinum. Quumque omnibus lippientibus vitandi cibi sint, qui extenuant; tum praecipue, quibus tenuis humor diu fertur. Quod si jam fastidium est eorum, quae pituitam crassiorem reddunt, sicut in hoc genere materiae maxime promptum est; confugiendum est ad ea, quae, quia ventrem, corpus quoque adstringunt.

[18] At ulcera, si cum inflammatione finita non sunt, aut supercrescentia, aut sordida, aut cava, aut certe vetera esse consuerunt. Ex his supercrescentia collyrio, quod μεμιγμένον vocatur, optime reprimuntur. Sordida purgantur et eodem, et eo, quod σμιλίον nominatur.

[19] Habet aeruginis p. )-(. IV. gummis tantumdem, ammoniaci, minii sinopici, singulorum p. )-(. xvI. quae quidam ex aqua, quidam, quo vehementiora sint, ex aceto terunt.

[20] Id quoque Euelpidis, quod χείρωνα appellabat, huc utile est: Croci p. )-(. I. papaveris lacrimae, gummis,singulorum p. )-(. II. aeris combusti et eloti, myrrhae, singulorum p. )-(. IV. piperis albi p. )-(. VI. Sed ante leni, tum hoc inungendum est.

[21] Id quoque ejusdem, quod σφαιριον nominabat, eodem valet: Lapidis haematitis eloti p. )-(. I. z, piperis grana [p. 234] sex, cadmiae elotae, myrrhae, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. II. croci p. )-(. IV. gummi p. )-(. VIII. quae cum vino Aminaeo conteruntur.

[22] Liquidum quoque medicamentum ad idem componebat, in quo erant haec: aeruginis p. )-(. z. misy combusti, atramenti sutorii, cinnamomi, singulorum p. )-(. I. croci, nardi, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. I. z. myrrhae p. )-(. II. aeris combusti p. )-(. IIl. cineris ex odoribus p. )-(. IV. piperis grana XV. Haec ex vino austero teruntur; deinde cum passi tribus heminis decoquuntur, donec corpus unum sit: idque medicamentum vetustate efficacius fit.

[23] Cava vero ulcera commodissime implent ex iis, quae supra posita sunt, σφαιρίον et id, quod φιλαλήθους (φιλάληθες̣) vocatur. Idem σφαιρίον vetustis ulceribus, et vix ad cicatricem venientibus optime succurrit.

[24] Est etiam collyrium, quod quum ad plura valeat, plurimum tamen proficere in his ulceribus videtur: refertur ad Hermonem auctorem. Habet piperis longi p. )-(. I. z. albi p. )-(. —. cinnamomi, costi, singulorum p. )-(. I. Atramenti sutorii, nardi, casiae, castorei, singulorum p. )-(. II. gallae p. )-(. v. myrrhae, croci, turis, lycii, cerussae, singulorum p. )-(. VIII. papaveris lacrimae p. )-(. XII. aloes, aeris combusti, cadmiae, singulorum p. )-(. XVI. acaciae, stibis, gummis, singulorum p. )-(. XXV.

[25] [25a] Factae vero ex ulceribus cicatrices duobus vitiis periclitantur; ne aut cavae, aut crassae sint. Si cavae sunt, potest eas implere id, quod σφαιρίον vocari dixi; vel id, quid ᾿ασχληπιός nominatur. Habet papaveris lacrimae p.)-(. II. sagapeni, opopanacis, singulorum p. )-(. III. aeruginis p. )-(. IV. gummis p.)-(. VIII. piperis p. )-(. XII. cadmiae elotae, cerussae, singulorum p. )-(. XVI. [25b] At si crassae cicatrices sunt, extenuat vel σμιλίον, vel Canopitae collyrium: quod habet cinnamomi, acaciae, singulorum p. )-(. I. Cadmiae elotae, croci, myrrhae, papaveris lacrimae, gummis, singulorum p. )-(. II. piperis albi, turis, singulorum p. )-(. II. aeris combusti p )-(. VIII. [25c] Vel Euelpidis pyxinum, quod ex his constat. salis fossilis p. )-(. IV. ammoniaci thymiamatis p. )-(. VIII. papaveris lacrimae p. )-(. XII. [p. 235] cerussae p. )-(. xv. piperis albi, croci siculi, singulorum p. )-(. XXXII. gummis p. )-(. XIII. cadmiae elotae p. )-(. VIII. Maxime tamen tollere cicatricem videtur id, quod habet gummis p. )-(. z. aeruginis p. )-(. I. crocomagmatis p. )-( IV.

[26] [27] Est etiam genus inflammationis, in qua, si cui tument ac distenduntur cum dolore oculi, sanguinem ex fronte mitti necessarium est; multaque aqua calida caput atque oculos fovere; gargarizare ex lenticula, vel ex fici cremore; inungi acribus medicamentis, quae supra comprehensa sunt; maximeque eo, quod σφαιρίον nominatur, quod lapidem haematiten habet. Atque alia quoque utilia sunt, quae ad extenuandam aspritudinem fiunt; de qua protinus dicam.

[27a] Haec autem inflammationem oculorum fere sequitur; interdum major, interdum levior. nonnumquam etiam ex aspritudine lippitudo fit; ipsa deinde aspritudinem auget, fitque ea in aliis brevis, in aliis longa, et quae vix umquam finiatur. In hoc genere valetudinis quidam crassas durasque palpebras, et ficulneo folio, et asperato specillo, et interdum scalpello eradunt; versasque quotidie medicamentis suffricant. Quae neque nisi in magna vetustaque aspritudine, neque saepe facienda sunt: nam melius eodem ratione victus et idoneis medicamentis pervenitur. [27b] Ergo exercitationibus utemur, et balneo frequentiore; multaque oculos aqua calida fovebimus: cibos autem sumemus acres et extenuantes; medicamentum id, quod caesarianum vocatur. Habet atramenti sutorii p. )-(. I. misy p. )-(. I. z. piperis albi p. )-(. z z. papaveris lacrimae,gummis, singulorum p. )-(. II. cadmiae elotae p. )-(. III. stibis p. )-(. VI. Satisque constat hoc collyrium adversus omne genus oculorum valetudinis idoneum esse; exceptis iis, quae lenibus nutriuntur.

[28] Id quoque, quod Hieracis nominatur, ad aspritudinem potest. Habet myrrhae p. )-(. I. ammoniaci thymiamatis p. )-(. I. aeruginis rasae p. )-(. Iv. Ad idem idoneum est etiam id, quod Canopitae est, et id quod σμιλίον vocatur, et id quod pyxinum, et id quod σφαιρίον. Si composita medicamenta non adsunt, felle caprino, vel quam optimo melle satis commode aspritudo curatur.

[29] Est etiam genus aridae lippitudinis: ξηροφθαλμίαν [p. 236] Graeci appellant. Neque tument, neque fluunt oculi, sed rubent tantum, et cum dolore quodam graves sunt, et noctu prae gravi pituita inhaerescunt: quantoque minor generis hujus impetus, tanto finis minus expeditus est. In hoc vitio multum ambulare, multum exerceri, lavari saepe, ibique desudare, multaque frictione uti necessarium est. Cibi neque ii qui implent, neque nimium acres, apti sunt, sed inter hos medii. Mane, ubi concoxisse manifestum est, non est alienum ex sinapi gargarizare; tum deinde caput atque os diutius defricare.

[30] Collyrium vero aptissimum est, quod ῥινίον vocatur. Habet myrrhae p. )-(. z. papaveris lacrimae, acaciae succi, piperis, gummi, singulorum p. )-(. I. lapidis haematitis, lapidis phrygii, lycii, lapidis scissilis, singulorum p. )-(. II. aeris combusti p. )-(. IV. Ac pyxinum quoque eodem accommodatum est.

[31] [31a] Si vero scabri oculi sunt, quod maxime in angulis esse consuevit, potest prodesse ῥινίον; potest similiter id, quod habet aeruginis rasae, piperis longi, papaveris lacrimae, singulorum p. )-(. II. piperis albi, gummi, singulorum p. )-(. IV. cadmiae elotae, cerussae, singulorum p. )-(. VI. Nullum tamen melius est quam Euelpidis, quod βασιλιχόν nominabat. Habet papaveris lacrimae, cerussae, lapidis assii, singulorum p. )-(. II. gummis p. )-(. III. piperis albi p. )-(. IV. croci p. )-(. vI. psorici p. )-(. [31b] XIII. Nulla autem per se materia est, quae psoricum nominetur; sed chalcitidis aliquid, et cadmiae dimidio plus ex aceto simul conteruntur, idque in vas fictile additum, et contectum ficulneis foliis, sub terra reponitur, sublatumque post dies viginti rursus teritur, et sic appellatur. Verum de basilico quoque collyrio convenit, ad omnes affectus oculorum id esse idoneum, qui non lenibus medicamentis curantur. [31c] Ubi non sunt autem medicamenta composita, scabros angulos levant et mel et vinum: succurritque et his et aridae lippitudini, si quis panem ex vino subactum super oculum imponit. Nam quum fere sit humor aliquis, qui modo ipsum oculum, modo angulos, aut palpebras exasperat, sic, et si quid prodit humoris, extrahitur, et si quid juxta est, repellitur.

[p. 237] [32] Caligare vero oculi nonnumquam ex lippitudine, nonnumquam etiam sine hac, propter senectutem imbecillitatemve aliam, consuerunt. Si ex reliquiis lippitudinis id vitium est, adjuvat collyrium, quod ᾿ασχληπιός nominatur; adjuvat id, quod ex crocomagmate fit.

[33] Proprie etiam ad id componitur, quod διὰ χρόχου vocant. Habet piperis p. )-(. I. croci cilicii, papaveris lacrimae, cerussae, singulorum p. )-(. II. psorici,gummis, singulorum p. )-(. IV.

[34] [34a] At si ex senectute aliave imbecillitate id est, recte inungi potest et melle quam optimo, et cyprino, et oleo vetere. Commodissimum tamen est balsami partem unam, et olei veteris, aut cyprini partes duas, mellis quam acerrimi partes tres miscere. Utilia huc quoque medicamenta sunt, quae ad caliginem proxime, quaeque ad extenuandas cicatrices supra comprehensa sunt. [34b] Cuicumque vero oculi caligabunt, huic opus erit multa ambulatione atque exercitatione; frequenti balneo; ubi totum quidem corpus perfricandum est, praecipue tamen caput, et quidem irino, donec insudet; velandumque postea, nec detegendum, antequam sudor et calor domi conquierint. Tum cibis utendum acribus et extenuantibus; interpositisque aliquibus diebus, ex sinapi gargarizandum.

[35] Suffusio quoque, quam Graeci ὑπόχυσιν nominant, interdum oculi potentiae, qua cernit, se opponit. Quod si inveteravit, manu curandum est: inter initia nonnumquam certis observationibus discutitur. Sanguinem ex fronte vel naribus mittere; in temporibus venas adurere; gargarizando pituitam evocare; suffumigare; oculos acribus medicamentis inungere, expedit. Victus optimus est, qui pituitam extenuat.

[36] Ac ne resolutio quidem oculorum, quam παράλυσιν Graeci nominant, alio victus modo, vel alis medicamentis curanda est. Exposuisse tantum genus vitii satis est. Igitur interdum evenit, modo in altero oculo, modo in utroque, aut ex ictu aliquo, aut ex morbo comitiali, aut ex distentione nervorum, qua vehementer ipse oculus concussus est, ut is neque quoquam intendi possit, neque omnino consistat; sed huc illucve sine ratione moveatur, ideoque ne conspectum quidem rerum praestet.

[p. 238] [37] [37a] Non multum ab hoc malo distat id, quod μυδρίασιν Graeci vocant. Pupilla funditur et dilatatur, aciesque ejus hebetescit, ac paene *. Difficillime genus id imbecillitatis eliditur. In utraque vero pugnandum est per eadem omnia, quae in caligine oculorum praecepta sunt (§32–34), paucis tantum mutatis: siquidem ad caput irino interdum acetum, interdum nitrum adjiciendum est; melle inungi satis est. [37b] Quidam in posteriore vitio calidis aquis usi relevatique: quidam sine ulla manifesta causa subito obcaecati sunt. Ex quibus nonnulli, quum aliquamdiu nihil vidissent, repentina profusione alvi lumen receperunt. Quo minus alienum videtur, et recenti re, et interposito tempore, medicamentis quoque moliri dejectiones, quae omnem noxiam materiam in inferiora depellant.

[38] Praeter haec imbecillitas oculorum est, ex qua quidam interdiu satis, noctu nihil cernunt: quod in feminam bene respondentibus menstruis non cadit. Sed sic laborantes inungi oportet sanie iocineris, maxime hircini, sin minus caprini, ubi id assum coquitur, excepta: atque edi quoque ipsum jecur debet. Licet tamen etiam iisdem medicamentis non inutiliter uti, quae vel cicatrices, vel aspritudinem extenuant. Quidam contrito semini portulacae mel adjiciunt eatenus, ne id ex specillo destillet, eoque inungunt. Exercitationibus, balneo, frictionibus, gargarizationibus iisdem his quoque utendum est.

[39] Et haec quidem in ipsis corporibus oriuntur. Extrinsecus vero interdum sic ictus oculum laedit, ut sanguis in eo suffundatur. Nihil commodius est, quam sanguine vel columbae, vel palumbi, vel hirundinis inungere. Neque id sine causa fit; quum horum acies extrinsecus laesa interposito tempore in antiquum statum redeat, celerrimeque hirundinis. Unde etiam locus fabulae factus est, per parentes id herba restitui⁵, quod per se sanescit. Eorum ergo sanguis nostros quoque oculos ab externo casu commodissime tuetur, hoc ordine, ut sit hirundinis optimus, deinde palumbi, minime efficax columbae, et illi ipsi, et nobis. Supra percussum vero oculum, ad inflammationem leniendam, non est alienum imponere etiam [p. 239] cataplasma. Sal ammoniacus,vel quilibet alius quam optimus teri debet, sic, ut ei paulatim oleum adjiciatur, done crassitudo strigmenti fiat; id deinde miscendum est cum hordeacea farina, quae ex mulso decocta sit. Facile autem, recognitis omnibus, quae medici prodiderunt, apparere cuilibet potest vix ullum ex iis, quae supra comprehensa sunt, oculi vitium esse, quod non simplicibus quoque, et promptis remediis submoveri possit.